Seine Sans Savon

"matcha toàn là đồ dởm thôi"

[nghe lỏm được ở quán cà phê: đã sắp có một quyển sách tên là Nghe lỏm được; brèves etc.]

Hoàn toàn có thể hiểu: Đừng đổ xà phòng xuống sông Seine. (xà bông)

"Sans" là để homage cho Beckett của chúng ta: Samuel Beckett viết (bằng tiếng Pháp) một cuốn sách tên là Sans. Khi dịch nó sang tiếng Anh, vấn đề là phải tìm ra một nhan đề: một việc thực sự khó (so so so exciting). Như mọi khi, cần phải kính cẩn trước Beckett, vì Beckett bịa luôn ra một từ, Lessness. Một từ như "sans" đứng ở vị trí như vậy, ngay trên bìa một quyển sách, thì cũng giống một con gấu đứng trên quả trứng, có một thằng người rồ dại đứng bên cạnh gí dao vào nó và bảo, mày mà làm vỡ trứng thì tao rạch người mày ra tao lấy mật của mày.

(trứng)

Ở hai bên của Sans là hai Francis Ponge: Sông Seine và Savon.

một bản in de luxe, của La Guilde du Livre Lausanne (rất liên quan); Lausanne: từng có lúc tôi ở cách đó - Lausanne - chỉ một tí chút, chắc chỉ tầm nửa tiếng đi đường, và đã có người rủ tôi đến Lausanne, nhưng tôi từ chối; tôi muốn ở lại bên cạnh một mặt nước, tôi muốn ngắm một dòng sông; nói cho đúng thì nó cũng ngắm tôi, mutual contemplation you know

Hai mươi năm (thật ra phải hơn) tôi đi vòng quanh Francis Ponge, chưa bao giờ thực sự nhảy xuống nước, nhưng lúc nào cũng có Ponge trong tầm mắt. Tôi đợi những điều đột nhiên: Xà phòng của Ponge từng đột nhiên xuất hiện trước mặt tôi, và tôi tóm ngay lấy, một quyển sách rất nhem nhuốc, lại còn bị dính một vết mực rõ to ngay trên bìa. Và giờ thì La Seine bỗng đến (tình yêu đến trong đời không báo động - Hoàng Nhuận Cầm).

Sự đến bất ngờ này khiến tôi chỉnh lại được - có lẽ đây là điều duy nhất mà tôi còn thiếu - cái nhìn vào hai Ponge chính yếu: tất nhiên, La Rage de l'expression và Le Parti pris des choses.

Rage thì hiển nhiên là Cuồng biểu đạt (tức là chuyện ấy), nhưng còn Parti pris? Tôi đã có sẵn một cái mà tôi nghĩ không hề tệ, nhưng với La Seine thì tôi hiểu ra, nó cần phải là Vật tự muốn.

(tất nhiên, tôi biết, tôi biết, cái nhan đề đó có thể được hiểu như thế nào - một bản dịch tiếng Anh tên là Taking the Side of Things)

Philippe Jaccottet viết về Francis Ponge:

"Ce taciturne [một trong những từ tiếng Pháp mà tôi thích nhất], ce têtu, cet homme beaucoup plus proche du "Siècle des Lumières" ou de quelque savant moderne que des poètes maudits du XIXe qui, d'ordinaire, ont influencé la poésie contemporaine."

(La Nouvelle Revue de Lausanne - lại Lausanne: PJ là người Thụy Sĩ)

Một trong những gì hay nhất Ponge từng viết - tức là, một trong những gì Ponge nhất - là về một quả cam. Đúng, một quả cam, orange, hoặc cũng có thể nghĩ đến "orange mécanique", "clockwork orange" - à, không, đúng là cam thật, bóc vỏ ra mà ăn.

(no offense, Francis Ponge, tôi còn có cả bưởi, pamplemousse í, pomelo í: đây này)

La Seine, đó là khi Ponge chế nhạo cả một truyền thống thi vị hóa sông Seine, cụ thể hơn, Apollinaire and Co. - có một art de dénigrer, cũng như nhiều nghệ thuật khác, chẳng hạn.

Hai nhân vật quan trọng hơn cả đối với Ponge, hai M: Malherbe và Mallarmé. (Ponge sinh một năm sau khi Mallarmé chết)

Tinh thần của Francis Ponge cũng có nhiều tương tự với tinh thần của Paul Valéry, nhất là ở chỗ nhìn việc làm một bài thơ giống một tập luyện, một bài tập, exercice (cũng có quy chiếu đến các tập luyện của truyền thống Loyola - tôi từng tái cả mặt khi nghe thấy ở đây người ta gọi Exercices spirituels là Linh thao: không khác gì thao trường cho lính tráng).

"Gần như lúc nào tôi cũng coi các bài thơ của tôi là các luyện tập, điều này muốn nói rằng bản thân công việc làm ra chúng đối với tôi có tầm quan trọng lớn hơn so với kết quả cuối cùng của nỗ lực của tôi."

(Paul Valéry, gửi Jacques Doucet khi ông thợ may vừa mua bản thảo Charmes; nếu ai còn nhớ, André Breton hồi trẻ làm cố vấn cho Doucet)

Ponge:

"Văn chương, đó cùng lúc là một sự thờ kính to lớn đối với những văn bản cổ rất đẹp và một nỗi thiếu thỏa mãn trước những gì người ta thấy vào lúc này"

"Luôn luôn là bằng một số thái độ âm tính nhất định mà tôi biểu lộ theo lối lịch sử vị thế của mình. Bằng một sự lùi lại nhất định, bằng một từ chối nhất định"

(về siêu thực) "[siêu thực] đã mở lại những tĩnh mạch của sự giận dữ cùng các nguồn cho niềm hào hứng thơ ca"; nhưng "Ngược lại với những người siêu thực, các đắn đo tới cùng lúc với các táo bạo và tôi do dự, tôi chấn chỉnh trong đà tiến biểu đạt của tôi."

"Điều quan trọng đối với tôi, đấy là gần như tối nào cũng nắm lấy một đồ vật mới, lấy từ đó ra cùng lúc một hân hưởng và một bài học; tôi học được ở đó và vui sướng ở đó, nhưng mà: theo cách của tôi."