Kim xỏ trúng vào lỗ

Có nhiều cách để làm cho một cuốn sách trở nên đặc biệt, nổi bật hẳn trong số những quyển tương tự nơi nó thường được xếp vào. Nói đúng ra là không phải rất nhiều cách, nhưng các tác giả tinh tế luôn tìm ra được, và thường xuyên qua việc sử dụng những chi tiết rất nhỏ. Ở lĩnh vực văn học trinh thám, Fred Vargas, dù mới chỉ xuất hiện chưa lâu, đã là một bậc thầy về chi tiết.

Dĩ nhiên, trong tiểu thuyết trinh thám, chi tiết là xương sống, thậm chí là “alpha và omega” làm nên hình dạng, kết cấu và quyết định sự đánh giá của độc giả đối với tác giả, và dõi theo cách xếp đặt của từng cuốn sách, ta có thể nhận ra được một số nhà văn rất tài năng ở phương diện huy động, triển khai, thậm chí là thao túng chi tiết. Không chi tiết nào ngang bằng với một chi tiết khác: điều này chắc hẳn các điều tra viên được hư cấu ra cũng như tác giả trinh thám đều nhất trí cao độ.

Cảnh sát trưởng Adamsberg ở “Trong những cánh rừng vĩnh cửu” (Lê Quang Toản dịch, Nhã Nam và NXB Văn hóa Sài Gòn) không săm soi các chi tiết giống như đồng nghiệp, mà anh vắt vẻo trên chúng, trong một bộ dạng không lấy gì làm “cớm” (Adamsberg hay lang thang, không mấy khi lập luận logic, và lại còn thích nhặt sỏi dưới suối). Từ mấy con chuột bị kẻ nào đó giết chết vứt ở một nhà kho, Adamsberg làm đảo lộn cả hướng điều tra của một vụ án tưởng như đã giải quyết xong. Adamsberg đặc biệt không phải ở chỗ anh tìm được rất nhiều chi tiết, mà là việc anh thấy những kết nối rất ít người hình dung ra giữa các chi tiết rời rạc nhưng thần kỳ. Nhiều khi đọc trinh thám ta sẽ rất mệt mỏi với quá nhiều chi tiết; nhà văn giỏi sẽ biết cách không gây hỏa mù vô lối.

Xuyên suốt câu chuyện là một lý thuyết đầy thẩm quyền của bác sĩ pháp y nổi tiếng nhất nước Pháp, Ariane Lagarde: lý thuyết về sự “phân ly”, theo đó những kẻ tội phạm tâm thần phân lập chia ra làm hai nửa con người, một Alpha và một Omega, hai nửa này có thể hoàn toàn đối nghịch với nhau, thậm chí không hay biết sự tồn tại của nhau, Omega tội phạm có thể giấu đồ sao cho Alpha người bình thường không thể tìm ra để rồi phát giác Omega. Những tên tội phạm thuộc dạng này hết sức nguy hiểm, và Adamsberg đang phải đối đầu với một trong số đó. Mà cũng rất có thể không chỉ có một, như dần dà độc giả sẽ nhận ra.

Chắc chắn kết cục của “Trong những cánh rừng vĩnh cửu” sẽ làm nhiều người phải bất ngờ, nhưng điều đáng nói hơn là trên con đường đi tới điểm kết ấy, Fred Vargas đã dẫn dắt chúng ta đi qua rất nhiều khu rừng và cánh đồng tuyệt đẹp, từ có thật đến tưởng tượng, nhất là những khu rừng và cánh đồng của các chi tiết.

Nhân vật Veyrenc, người mới xuất hiện trong Đội Hình sự của Adamsberg, nói chuyện bằng thơ, dạng thơ cổ điển mười hai “chân” mang tên “alexandrin”, từng được những thi sĩ lớn nhất trong lịch sử văn học Pháp đưa lên đến đỉnh cao. Ở đây, “Trong những cánh rừng vĩnh cửu”, là dấu ấn của Racine, một trong các nhà thơ vĩ đại nhất của thế kỷ XVII. Người đọc có chút hiểu biết về lịch sử văn học sẽ tán thưởng việc đưa Racine (và một đôi chỗ, cả Corneille) vào đây, bởi ngay lập tức cái tên Racine sẽ gợi đến những bóng ma, âm mưu, và nhất là những người đàn bà tội lỗi (đặc biệt trong các vở kịch “Athalie” và “Esther”), không thể hợp hơn với cốt truyện của Vargas.

Có thể mở một ngoặc đơn nhỏ ở đây: nhân vật của James Patterson đọc tiểu thuyết của John Updike, một nhà văn đương đại Mỹ, nhưng các nhân vật trong tiểu thuyết trinh thám chủ yếu là không đọc gì cả, vì thời lượng truyện được dành toàn bộ cho hành động, cái khá thiếu vắng ở truyện của Fred Vargas hay một người có cách viết không khác bà nhiều lắm: Henning Mankell (nhân vật thanh tra Wallander của Mankell thích nghe Maria Callas).

Xuất thân là một chuyên gia khảo cổ học, Fred Vargas không ngần ngại đưa rất nhiều yếu tố vùng miền vào tác phẩm (nhất là Normandie, Pyrénées và Bretagne), tạo ra các nhân vật nhà khảo cổ học, cũng như đưa vào tác phẩm của mình một lượng không nhỏ chi tiết thuộc các ngành khoa học khác nhau, ở “Trong những cánh rừng vĩnh cửu” là kiến thức về những mẩu xương ít người biết nằm ở một số bộ phận ít người để ý của vài con vật. Những chi tiết này, cùng một chi tiết xuyên suốt là cặp sừng hươu kiêu hãnh (nhan đề truyện còn có thể hiểu là “Trong những cặp sừng vĩnh cửu”) đã góp phần tạo nên một cuốn tiểu thuyết trinh thám có hạng, giữ nhịp rất tốt và đầy tính khai phá.

Nhị Linh

------------------------

+ Tôi đoán bác thơ ký sẽ lại nhảy vào nói tháng này (lại) ra báo muộn hehe.

+ Đã nói thì thôi ta nói tiếp :) Bài mới đây của Trần Nhã Thụy trên Tuổi Trẻ chắc nhiều bác đọc rồi. Ở đây tôi chỉ xin nói là tôi ủng hộ Phương Nam ở trường hợp Khách không mời. Lập luận chính của bài báo là bìa sách sao xài hình ảnh khêu gợi mà nội dung đâu có gì như thế. Bìa Khách không mời rất đúng với nội dung, tôi đã từng viết review quyển này và có thể khẳng định trong một số bữa tiệc mà cuốn sách miêu tả có chuyện cho thức ăn lên người phụ nữ rồi thực khách xơi. Bìa sách như thế là trang nhã, đúng ý đồ (theo tôi thì hơi đúng nội dung quá, nhưng kiểu gì cũng là sát với nội dung). Nó còn là một sự giảm nhẹ mức độ của sex trong truyện, vì trong đó liên tục có cảnh nhân vật Đan Đông đi nhà thổ (và không phải chỉ đi chơi). Tôi nghĩ Trần Nhã Thụy chưa hề đọc quyển này. Bìa sách Phương Nam trong khoảng một năm trở lại đây rất đẹp, nhất là hay sử dụng tranh vẽ hợp lý.

+ Về chuyện bìa sách nước ngoài giản dị sang trọng thì tôi không có ý kiến gì, chỉ xin được hé cho các bác xem mấy cái bìa sách mà tôi biết: như là đây, đây, đây, đây và đây.

+ Cũng xin bày tỏ sự thông cảm sâu sắc với anh Lê Quang. Tôi còn nhớ hồi làm bìa Tình ơi là tình, anh Lê Quang đã tìm kiếm và xin được bản quyền cái ảnh từ một nhiếp ảnh gia người Áo, chính là cái mà các bác bây giờ nhìn thấy đấy. Tiếp đó là một cuộc chiến funny nhất trong lịch sử, vì các bộ phận quản lý văn hóa đòi cắt mông cô gái, nhất quyết là cắt, không cần biết săn chắc bền bở thế nào. Kết quả là trên cái bìa bây giờ bộ mông bị mất đâu như 2,7 mi-li-mét. Bác LQ ạ, em đang rùng mình chờ xem khi quyển Feuchtgebiete của Charlotte Roche ra thì sẽ thế nào, báo chí chắc không phải mài dao đợi sẵn mà là cầm sẵn cưa máy, như trong phim ấy.

+ Cuối cùng là sự thông cảm cực kỳ sâu sắc với chị em phụ nữ bị kỳ thị khi thống trị xã hội là tinh thần purist hay puritan. Đồng chí biên tập viên lười đánh răng hôm trước cũng chứng kiến đấy, tôi vào quán mà không được phục vụ vì bị nhân viên kỳ thì, vì mắt tôi đẹp quá :) thành thử tôi hiểu kỳ thị là như thế nào. Tủi thân lắm. Xin được chia buồn với chị em phụ nữ nào sinh ra mà lại lỡ quá gợi cảm.