Sắp xếp cuộc đời

Trời lạnh thảm thiết, mừng Đảng mừng Xuân :)

Các nhà văn tự sát, Stefan Zweig, Ernest Hemingway, Arthur Koestler hay Wladimir Maiakovsky, khi thực hiện hành động tối hậu của cuộc đời mình, ai cũng hiểu là họ biểu hiện niềm tuyệt vọng và nỗi chán chường không thể vượt qua, trước một yếu tố của cuộc đời hay toàn bộ cuộc đời nói chung. Nhưng, với tư cách những con người sáng tạo và quyết định cuộc đời của những người khác, của các nhân vật hư cấu, họ cũng mơ hồ biểu đạt ý muốn không để lại quyền quyết định số phận của họ cho một đấng toàn năng nào đó. Họ dàn xếp cuộc đời mình, đặt một dấu chấm hết đầy kịch tính và ý nghĩa cho tác phẩm-cuộc đời họ.

Khi lấy tên Émile Ajar để viết truyện, Romain Gary, tác giả “Lời hứa lúc bình minh”, cũng đã hoàn thành một phần chặng đường đổ dốc xuống tuyệt cùng. Sự việc bốn tác phẩm viết bằng tên mới, một nhân dạng mới, một căn cước mới, thành công tuyệt đối như thể chỉ làm cho cuộc đổ dốc ấy diễn ra mau chóng hơn nữa. Bốn tác phẩm (“Gros Câlin”, “Cuộc sống ở trước mặt”, “Pseudo” và “Nỗi hoang mang của vua Salomon”) nổi như cồn và văn đàn Pháp náo nhiệt vì vừa tìm ra một nhà văn “mới” thiên tài càng khiến cho cái tuổi chớm già của Romain Gary thêm nhuốm mùi cay đắng.

Và thật trớ trêu, trong mấy tác phẩm này lại đầy hy vọng, đầy hoài bão lớn lao, và đầy tuổi trẻ. Ít nhất là nếu chỉ nhìn qua bề mặt câu chuyện và văn phong của chúng. Hai lần liền Romain Gary sử dụng đề tài tình yêu bất khả giữa một chàng thiếu niên hoặc một chàng trai trẻ và một người đàn bà sắp bước qua ngưỡng cửa cái chết, ở “Cuộc sống ở trước mặt” (Hồ Thanh Vân dịch, Nhã Nam & NXB Hội Nhà văn) và “Nỗi hoang mang của vua Salomon”. Nỗi sống như bất chợt cuộn lên không gì ngăn cản nổi khi nỗi chết đã gần kề hơn bao giờ hết. “Con kỳ nhông Romain Gary”, như sau này người ta sẽ gọi tên ông, bày ra thêm một nghịch lý nữa cho hậu thế, sau khi đã đủ tuyệt vọng vì tài năng lớn lao của ông không được nhìn ra, không được công nhận trong khi ông còn sống.

Rất có thể toàn bộ những điều trên đây khiến cho Romain Gary thực hiện một cử chỉ không thể mỉa mai hơn đối với cuộc đời, nhất là với bầu khí quyển văn chương Pháp khi ấy với ông đang hết sức bất công với tài năng chân chính. Ông đã quyết định dàn xếp để trở thành một nhà văn hiếm hoi được tận mắt chứng kiến thành công sau khi chết của mình. Nhờ đến một đứa cháu tên là Paul Pavlowitch, Gary tạo dựng cả một màn kịch về căn cước, bắt người ta phải chấp nhận Émile Ajar. Sau cái chết của ông, ngay khi Pavlowitch quyết định thú nhận sự thật, rằng anh ta chỉ được Gary mượn tên, tờ “L’Express” liền đăng di cảo mang tên “Cuộc đời và cái chết của Émile Ajar” nơi Gary buồn bã cho biết rất nhiều thứ xuất hiện trong “Cuộc sống ở trước mặt” đã từng có trong những tác phẩm ông viết trước đây, ký tên thật, nhưng không một ai nhận ra.

Trong đời mình, Romain Gary đã không ít lần dùng tên giả viết truyện, cũng như đã từng mượn tên người khác. Cuốn sách dưới dạng những cuộc trò chuyện mang tên “Đêm sẽ bình yên” (“La Nuit sera calme”) chỉ có một tác giả là Gary chứ không hề có người đối thoại nào khác; đơn giản là người bạn thời thơ ấu ở Nice, François Bondy, đã đồng ý để tên mình lên bìa sách để Gary có thể chế tạo, nhào nặn đời mình tùy thích mà vẫn không làm mất đi tính chất khách quan.

Đoạn cuối “Cuộc sống ở trước mặt” kể là chú bé Momo không chấp nhận sự kiện Madame Rosa đã chết; chú vẫn ngày đêm tô màu lên khuôn mặt đang phân hủy của bà, chú vẫn bướng bỉnh phản kháng lại cuộc đời, như thể chỉ ý chí non trẻ của chú là đủ để ngăn cản một điều mà chú coi là bất công. Sự bướng bỉnh của Romain Gary cũng có tầm vóc và đối tượng như thế, Gary cũng không nhất trí với sự an bài của cuộc đời. Chỉ có điều, so với Momo của “Cuộc sống ở trước mặt”, việc Romain Gary tự bắn một viên đạn vào đầu là hành động mang ý thức đầy đủ của một “người-kỳ nhông” đã trưởng thành.

Nhị Linh