Tâm hồn lãng mạn và giấc mơ

Tại sao một giai đoạn của văn chương Việt Nam (hay được gói gọn trong một sự phân kỳ rất yên ổn "32-45") lại được đặt dưới định danh "văn học lãng mạn", và được coi đương nhiên là như vậy?

Điều này có thể xuất phát từ một trong hai điều: thứ nhất, đó đúng là một giai đoạn văn chương được đặc trưng hóa bằng "chủ nghĩa lãng mạn"; hoặc thứ hai, người ta hiểu nhầm rất lớn ngay từ chuyện chủ nghĩa lãng mạn là gì. Tôi nghĩ điều thứ hai giải thích được nhiều thứ hơn so với điều thứ nhất.

Nếu có một nền văn chương lãng mạn, thì đương nhiên phải có các nhà lãng mạn: có chủ nghĩa lãng mạn (romantisme) và các nhà lãng mạn (romantique). Thế nhưng, mọi khảo sát của tôi đưa đến một kết luận: văn chương Việt Nam (ít nhất là giai đoạn "tiền chiến") không có một nhà lãng mạn thứ hai, ngoài Nguyễn Tuân. Nguyễn Tuân là nhà văn lãng mạn duy nhất của Việt Nam.

Và, rõ ràng, như vậy dẫn đến chuyện: có nhiều (rất nhiều, quá nhiều) cách hiểu lãng mạn. Cái mà người ta cứ gọi là "chủ nghĩa lãng mạn", rồi "văn học lãng mạn", có đúng là lãng mạn hay không? Có đúng là từng có ở Việt Nam một chủ nghĩa lãng mạn đúng như nó từng in vào lịch sử châu Âu từ đầu thế kỷ 19, ít nhất là ở các thuộc tính then chốt, hay không? Đương nhiên, ta hoàn toàn có thể dùng cùng một cái tên để gọi hai thực thể, dẫu điều này dễ gây nhiều nhầm lẫn; thế nhưng, mọi chuyện dường như nói lên rằng người ta gọi "lãng mạn" chỉ vì tiện miệng mà gọi như vậy thôi, chưa nói đến "lãng mạn tiểu tư sản" etc.

Nhìn rộng hơn, tôi nhận ra, trong nghiên cứu lý thuyết, tại Việt Nam có nhiều chuyện thực sự rất hài hước. Có chịu khó đọc mấy tập sách (rất dày) được coi là nền tảng cho "nghiên cứu tự sự học" tại Việt Nam, tôi mới thấy, đó có thể là rất nhiều thứ, là bất kỳ thứ gì, nhưng chẳng có chút nào "tự sự học" hết. "Thi pháp" thật ra dùng để làm gì? Tại sao ai cũng nói, luận văn từ cấp thấp đến cấp cao đều nhan nhản "không gian" và "thời gian", nhưng không gian là gì và thời gian là gì? Ngôi trần thuật (bên trong, bên ngoài, số không etc.) thật ra có làm rõ một chút nào các văn bản văn chương hay không? Cần dứt khoát trả lời rằng: không. Cũng cần dứt khoát nhìn nhận: nghiên cứu văn học trên bình diện lý thuyết tại Việt Nam về cơ bản là những điều lảm nhảm không hơn, trong đó hai cái bẫy rất lớn là: tổng thuật và áp dụng. Cộng thêm chuyện các nhà "nghiên cứu lý thuyết văn học" tại Việt Nam thường xuyên không đọc gì khác ngoài sách "introduction". Các bài "nghiên cứu lý thuyết" trong ngành nghiên cứu văn học tại Việt Nam luôn luôn là một sự liệt kê tên tuổi (và "các trường phái") rất hài hước (và rất tốn giấy). Và không mang lại bất kỳ hiểu biết nào. Lý thuyết văn học hoàn toàn có thể thuộc về một phạm trù rất bất ngờ: lý thuyết văn học, bởi cách nhìn nhận nó, bởi cách dùng nó, hoàn toàn có thể là một trong các phương thức của obscurantism.

Và tại sao? Tôi tiên đoán, sau "thi pháp", "tự sự học" (gần đây, rất bất ngờ, "liên văn bản" lại trở thành mốt, thêm một điều khủng khiếp nữa), Michel Foucault sẽ trở thành một bãi rác tại Việt Nam. Trong giới nghiên cứu văn học, không phải ai cũng biết tôi, nhưng những người biết tôi chắc không ít hiểu rằng không bao giờ tôi đi làm cái gì thừa. Tôi biết, vào giờ phút này, rất ít người hiểu tôi nói gì khi bảo discours không phải là diễn ngôn (xem ở kia). Nhưng, rồi sẽ sớm thấy tôi lại đúng thôi. Tôi quan tâm đến Foucault, nhất là khi Gilles Deleuze đã bị tàn phá ở Việt Nam. Cuốn sách về Nietzsche của Deleuze bị tàn phá, bởi vì nó được làm ra từ những người không biết gì về Nietzsche, cũng không biết gì về Deleuze nốt. Cuốn sách về Kafka của Deleuze cũng bị tàn phá, bởi vì nó được làm ra từ những người không biết gì về Kafka, cũng không biết gì về Deleuze nốt.

Rồi ta sẽ xem câu chuyện Foucault. Chắc là sắp rồi.

Quay trở lại với "chủ nghĩa lãng mạn". Tôi chỉ muốn nhìn vào một điểm: tại sao giai đoạn văn chương Việt Nam 32-45 lại có thể được gọi là "văn học lãng mạn" (chưa nói sự phân kỳ ấy có đúng hay không; điều này đã nhiều lần tôi nói đến)? Tôi vẫn còn nhớ từng nghe người ta nói, đó là thời bừng nở của cái tôi cá nhân, rồi thì sự giao hòa với tự nhiên etc.

Nhưng như thế thì có gì chung với romantisme? Không có gì chung hết.

Và nguyên nhân là vì đâu? Tôi nghĩ, rất đơn giản, chỉ vì chưa từng một ai thực sự đọc các tác phẩm lý thuyết thực sự bàn về chủ nghĩa lãng mạn. Chủ nghĩa lãng mạn Đức, chủ nghĩa lãng mạn Anh, chủ nghĩa lãng mạn Pháp, là như thế nào? Chẳng ai buồn quan tâm. Mà chỉ chăm chăm vào mấy cái công thức, nếu thực tại không lọt vừa vào mấy cái công thức thì chặt bớt thực tại đi, rồi sẽ vừa tất.

Một trong các tác phẩm kinh điển giúp ta hiểu chủ nghĩa lãng mạn là gì: L'Âme romantique et le rêve của Albert Béguin. Ta sẽ đọc cuốn sách này. Nó được in lần đầu năm 1937, hiện nay thông dụng ấn bản 1939. Thập niên 30 và thập niên 40, người ta có một số nghiên cứu rất lớn về chủ nghĩa lãng mạn (tương đối liên quan đến "quy tắc cách một" mà tôi đã nói ở kia). Có nhiều tác phẩm quan trọng, ngoài Tâm hồn lãng mạn và giấc mơ của Béguin, ta sẽ sớm đến với một nhân vật lớn khác: Paul Bénichou.

Ngoài nhiều điều khác, cuốn sách của Béguin phản đối rất mạnh mẽ tâm phân học.

Dưới đây là bản dịch phần "introduction" cuốn sách của Béguin:

Tâm hồn lãng mạn và giấc mơ

Cái thời điểm này, khi mọi thứ thoát đi khỏi tôi, khi những vết nứt khổng lồ hiện ra trong cung điện thế giới, tôi sẵn sàng hiến cho nó toàn bộ cuộc đời tôi, với giả dụ duy nhất là nó chịu kéo dài, với cái giá nực cười đó. Lúc ấy tinh thần giãn một chút ra khỏi cơ học con người, khi ấy tôi không còn là chiếc xe đạp phương tiện của ngũ quan, hòn đá mài cho sắc các kỷ niệm và những cuộc gặp.

LOUIS ARAGON

I

Mọi giai đoạn của suy tư con người đều có thể được định nghĩa, theo cách thức đủ sâu sắc, bởi các mối quan hệ mà nó thiết lập giữa giấc mơ và cuộc sống trong lúc tỉnh. Chắc hẳn chúng ta lúc nào cũng sẽ kinh ngạc vì mình sống hai cuộc tồn tại song song, trộn lẫn vào với nhau, nhưng không sao mà tạo ra giữa chúng một sự tương hợp hoàn hảo. Đến lượt mình, không sớm thì muộn, với ít nhiều sáng sủa, kèm với đó là ít nhiều tính chất liên tục và nhất là trạng thái khẩn thiết, mọi tạo vật đều sẽ đứng trước câu hỏi dai dẳng này: tôi có phải là người đang mơ không? Câu hỏi chứa đựng vô tận khía cạnh, nó chạm vào các lẽ sống của chúng ta, vào lựa chọn mà chúng ta buộc phải có giữa các khả năng bên trong, vào vấn đề hiểu biết cũng như vấn đề thơ ca. Nó thuộc vào số dăm lời tra vấn mà người ta không dễ dàng trả lời theo một cách thức hòng thỏa mãn chỉ suy tư trừu tượng, vòng tránh sự tồn tại và nỗi hoang mang sơ đẳng: bởi vì chúng không do chúng ta đặt ra, trong trường suy nghĩ tự trị, mà như thể bị ném vào mặt chúng ta bởi một thực tại không thể định nghĩa, rộng hơn chúng ta, mà chúng ta tùy thuộc, thành thử không thể từ chối cuộc đối thoại, bởi nếu vậy chúng ta sẽ buộc lòng chỉ có một cuộc đời bị giảm bớt.

Có phải tôi mơ ban đêm không? Hay là tôi trở thành sân khấu nơi một ai đó, một cái gì đó, dùng để diễn các vở kịch khi nực cười, lúc lại tràn đầy một sự thông thái không thể giải thích? Vào thời điểm tôi đánh mất quyền điều khiển các hình ảnh của cuộc đời tôi, chúng dệt nên phần lõi bí mật nhất, khó lòng thông giao nhất, thì sự tập hợp không thể đoán trước của chúng có mối liên hệ quan trọng nào với số phận của tôi, hoặc với các sự kiện khác vượt quá tôi, hay không? Hay phải nghĩ rằng chỉ đơn giản là tôi đang xem một điệu vũ lộn xộn, đáng xấu hổ, nhăn nhó thảm hại, của các nguyên tử suy nghĩ của tôi, lùng nhùng trong sự thất thường phi lý của chúng?

Khi sự quan sát nội quan hoặc môn tâm lý học đã dạy cho tôi cách theo đuổi sự vận hành cụ thể gắn liền các hình ảnh của giấc mơ với các hình ảnh của kinh nghiệm hữu thức của tôi, thì tôi vẫn không có lý do gì để thấy yên tâm. Tôi sẽ biết con đường mà những hình ảnh đi theo trong phút cuối cùng của hành trình vô tận, nhưng tôi vẫn chẳng hay biết nguyên ủy của chúng; thế nhưng chúng đã nói với tôi bằng một thứ ngôn ngữ khiến tôi cảm thấy chộn rộn bởi phẩm tính của nó và bởi một sự ám chỉ chừng như hướng tới một thứ gì đó vô cùng quan trọng, mà tôi cảm thấy có liên kết sâu thẳm với bản thân tôi. Nhưng sẽ không lời giải thích nào làm rõ được cho tôi về bản tính của ngôn ngữ này cũng như về sự thật những ám chỉ kia.

Những giấc mơ ban đêm, rồi lại những giấc mơ còn bí hiểm hơn nữa kè kè bên tôi trong suốt ngày, gần bề mặt đến nỗi chỉ cần một va chạm nhỏ nhất là chúng liền hiện ra, ở đó có một sự tồn tại mà thêm những dấu hiệu khác nữa thể hiện sự hiện diện thường trực và giàu tiềm năng. Những gì tôi chểnh mảng và rơi tõm lại vào sự quên rồi một ngày nào đó, đầy ngẫu hứng, sẽ lại chui ra, nhưng đã được chuyển hóa, được phú cho cả một dạng chất nào đó mà tôi sẽ không biết, giống như hạt mầm vùi trong đất vươn lên, hoa hoặc cây. Chỉ cần có một cảm giác, chẳng hạn một màu nào đó, đập khẽ, ở bên trong tôi, vào một ô cửa sổ tròn bí mật, là tức thì ô kính mở ra, tạo lối thông cho một sự tăng vọt đột ngột của cảm xúc hoặc của sự chắc chắn. Đôi khi, tôi nhận ra ở những đợt bừng nở đột nhiên đó một kỷ niệm xa xăm, và tôi cứ tưởng đâu chỉ ký ức thôi cũng đủ để thực thi màn ảo thuật; nhưng, thường thì tôi không sao phát hiện được trong cái điều xâm chiếm suy tư của tôi như vậy một vẻ giống nào với xưa kia. Tôi có cảm giác cái đó xuất phát từ xa hơn bản thân tôi, từ một hồi tưởng tiền kiếp hoặc từ một vùng không phải vùng của khoảng cá nhân tôi. Chỉ cần một hình ảnh, được lưu giữ trong ngôn từ của một nhà thơ hoặc được gợi lên từ họa tiết hoa lá của một bức phù điêu, khơi dậy, không thể khác, trong tôi một âm hưởng tình cảm, là tôi có thể lần theo sợi dây xích gồm các hình thức huynh đệ với nhau nối hình ảnh ấy với các mô típ thuộc một huyền thoại nào đó rất xa xưa: tôi chưa từng biết huyền thoại ấy, nhưng tôi nhận ra nó. Giữa các câu chuyện thuộc nhiều hệ thần thoại khác nhau, các truyện cổ tích, các sáng tạo của một số nhà thơ và giấc mơ vẫn tiếp diễn ở bên trong tôi, tôi nhận ra một sự gần gũi ngầm sâu. Trí tưởng tượng cộng đồng, trong các sáng tạo bộc phát của nó, và trí tưởng tượng mà, ở cá nhân, các khoảnh khắc ngoại lệ giải phóng, như thể cùng dẫn chiếu về cùng một vũ trụ. Hình ảnh của chúng có đúng cái năng lực gây cảm động giấc mơ bên trong của tôi, gọi nó ngoi lên bề mặt và phóng chiếu nó lên những thứ bao quanh tôi; hoặc giả, nếu muốn, đó là những thứ không còn ở bên ngoài bản thân tôi, cũng là những thứ, rốt cuộc được gọi bằng đúng cái tên ma thuật của chúng, trở nên sống động để cùng tôi bước vào một mối quan hệ mới.

Giấc mơ, thơ ca, huyền thoại dường như muốn cảnh báo và bảo với tôi là đừng thấy thỏa mãn cả với cái ý thức về tôi kia, nó đủ dùng cho hành xử đạo đức và xã hội của tôi, lẫn sự phân biệt giữa tôi và các vật, nó khiến tôi tưởng các cơ phận dùng cho tri giác “bình thường” ghi nhận được bản sao chính xác một “thực tại”.

*

*       *

Những lời đáp cho các tra vấn kia, mà giấc mơ đề nghị với chúng ta, trước tiên tùy thuộc vào các đường ranh giới mà chúng ta vạch ra giữa những gì là chúng ta và những gì không phải là chúng ta; đâu là cái phần của cuộc đời chúng ta nơi chúng ta chấp nhận nhận ra chúng ta? Có thể tự giới hạn mình vào các hoạt động thuộc hữu thức, cũng như muốn cùng lúc là người tưởng tượng, mơ, sáng tạo. Người ta có thể chỉ gán một giá trị nhỏ hơn cho các hoạt động bí hiểm ấy, hoặc giả trao cho chúng toàn bộ phẩm hạnh của các công cụ hiểu biết - thậm chí còn là các công cụ vượt trội, hơn hẳn mọi công cụ khác - còn hơn thế nữa, có thể yêu quý ở chúng cái phần của bản thân chúng ta đó, nơi, nhường lại cho “một kẻ khác” quyền điểu khiển, chúng ta chỉ còn là địa điểm cho một sự hiện diện. Các hình ảnh, nhịp điệu làm thức giấc các mầm mống ngầm sâu của chúng ta cũng như khởi lên các vọng âm bên trong không thể giải thích, đối với chúng ta sẽ là những triệu chứng cho những buông lỏng tệ hại của các năng lực, hoặc những dấu hiệu cho một chuyển động của sự tập trung và quay trở về phần tốt đẹp nhất của bản thân chúng ta. Là các nàng tiên cá nguy hiểm hoặc những người can thiệp tuyệt diệu, chúng ta sẽ nghĩ rằng những chấn động ấy mời chúng ta xâm nhập các vực thẳm của phi-ý thức [Béguin dùng từ “inconscience” chứ không phải “inconscient”], hoặc giả ngôi đền của những khải ngộ vĩ đại.

II

Các tác phẩm thơ ca không đúng nếu chiểu theo cái sự thật ấy, mà chúng ta trông đợi từ lịch sử…; hẳn chúng sẽ không phải những gì mà chúng ta tìm kiếm, những gì tìm kiếm chúng ta, nếu có thể hoàn toàn thuộc về trái đất.

ARNIM

Rất lâu trước khi nghĩ đến cuốn sách này, tôi đã có dự cảm rằng những câu hỏi ấy hẳn đã khiến chủ nghĩa lãng mạn Đức dành cho một phần lớn những toan tính của nó. Tôi đã bắt tay vào nghiên cứu nó bởi một loạt những điều ngẫu nhiên, trong đó ngày hôm nay tôi nghĩ mình nhận ra các bước của một trong những sự trưởng thành bên trong mà những cuộc gặp bề ngoài hết sức ngẫu nhĩ thúc đẩy và khích lệ. Hẳn sẽ không phải là vô ích, ngõ hầu biện minh cho nội dung và bố cục của tác phẩm này, nếu chỉ ra các tình cờ và mối bận tâm từ đó nó được sinh ra.

Những sự đọc xa xôi hồi trẻ con, quên mất rất nhiều, đã để lại cho tôi kỷ niệm về một bầu không khí thần tiên rất đặc biệt: truyện cổ tích Đức, về sau thêm vài bài thơ của Heine, của Eichendorff, hoặc những người theo chân họ, rồi sớm đến Hoffmann, tạo ra một khí hậu của truyền thuyết, nó bị chôn vùi đi, cùng truyền thuyết về chính tuổi thơ của tôi, xuống những khoảnh đất đen nơi nhào luyện các loài thực vật của giấc mơ. Đôi khi, tôi thấy lại vài mảnh nhỏ của chúng trong các giấc mộng, tôi chỉ lướt qua. Nhưng chẳng bao giờ chúng ta biết bằng ngả đường vòng vèo nào những kho báu bị ruồng rẫy lâu dài thuộc các kỷ niệm đầu tiên sẽ lấy lại được âm vang đẹp đẽ như kim loại mạ vàng của chúng. Sự phát hiện thơ ca nảy đến, vào quãng tuổi thông thường cho sự kiện này, dưới hình thức chủ nghĩa siêu thực đang sinh thành và việc khám phá Rimbaud. Các nhà thơ Pháp, ở giai đoạn ngay sau chiến tranh [tức là ngay sau Thế chiến thứ nhất 1914-1918], dấn thân phiêu lưu vào những con đường gần gũi đến lạ thường với các con đường mà một Novalis hoặc một Arnim từng khai phá. Thêm lần nữa, một thế hệ trỗi dậy, đối với họ hành động thơ ca, các trạng thái phi-ý thức, ngây ngất [từ “extase” nên hiểu theo nghĩa từ nguyên của nó: ở bên ngoài bản thân] tự nhiên hoặc nhân tạo, những ngôn từ [Béguin dùng đúng từ “discours”, tất nhiên đây là một “discours tiền-Foucault”] lạ lùng do hữu thể bí mật truyền cho, cũng ngang hàng với những khải ngộ về cái thực và các mảnh của hiểu biết chân thực duy nhất. Thêm lần nữa, con người muốn chấp nhận các sản phẩm sinh ra từ trí tưởng tượng của họ như là các biểu hiện có giá trị về bản thân anh ta. Thêm lần nữa, các đường ranh giới giữa tôi và không-tôi dịch chuyển hoặc bị xóa bỏ; người ta tìm cách triệu tập, để lấy làm tiêu chí, những sự dính kết khác chứ không chỉ những gì thuộc về riêng lý trí; và một nỗi tuyệt vọng tương tự, một niềm hoài nhớ tương tự về cái phi lý trí hướng lối cho tinh thần họ trong cuộc tìm kiếm các lẽ sống mới. Người ta có thể tin, cũng giống tại nước Đức của giai đoạn 1800, mình đang ở kỳ bình minh một thời đại rất lớn. Đột nhiên, trong lúc đọc Rimbaud cùng các môn đệ, theo chân Nerval trên các nẻo đường cái đất nước không thuộc về một ai, Alain-Fournier thì bày ra trước tôi giấc mơ của mình, thêm lần nữa tôi nghe thấy cái bài hát bí mật của khu rừng bị ám bởi các tiên nữ Đức. Vài chỉ dẫn cụ thể, cũng thuần túy là ngẫu nhĩ, đặt tôi vào con đường để đi tới - chẳng hạn sự tồn tại mơ hồ, trong một góc hẻo lánh ký ức tôi, cái tên kép kỳ cục Jean-Paul ấy, đọc thấy trong Đỏ và Đen hoặc cũng có thể ở Balzac [tôi chưa kiểm tra kỹ, nhưng có vẻ như chi tiết này lấy từ thế giới của Balzac], nhưng đối với tôi trong một thời gian dài, cùng tên của Khổng Tử và Lão Tử, vẫn cứ là tên một pháp sư nào đó, phương Đông hoặc Scandinavia; không dám truy lùng thêm nữa, tôi từng mơ hồ hy vọng từ cái hữu thể không tên đó thu nhận được các thông tin mà tôi cho rằng được dành cho các giai đoạn tối hậu của sự khai trí dẫn vào cái biết của con người. Được khích lệ bởi ngần ấy sự tình cờ, tuân theo một lời thỉnh từ ngần ấy tiên báo và hồi tưởng trẻ thơ, tôi khởi sự tìm hiểu về chủ nghĩa lãng mạn Đức.

Tức là chính kinh nghiệm của “chúng ta” - nếu quả đúng rằng kinh nghiệm của các nhà thơ mà chúng ta say mê đồng hóa với yếu tính cá nhân của chúng ta để giúp nó trong sự đương đầu với nỗi hoang mang sâu thẳm - chính kinh nghiệm của chúng ta là thứ mà tôi nghĩ mình tìm lại được trong nghiên cứu mà tôi đã tiến hành. Và tôi đã không cự tuyệt cả trước niềm hy vọng đó lẫn sự hướng lối cho cuộc tìm kiếm của tôi ấy.

*

*       *

Như vậy, cuốn sách này không định thu nhỏ các tham vọng và các tác phẩm của một “trường phái” thơ ca về một hệ thống có thể phân tích một cách sáng sủa. Tôi nghĩ một dự đồ như thế là không thể hình dung được. Dồn tụ nỗ lực vào việc định nghĩa một thực tại lịch sử, không tự trao cho mình mục đích nào khác, là một công việc lạ thường và có lẽ tuyệt vọng. Tính chất khách quan, vốn dĩ có thể, và hẳn phải là lề luật của các môn khoa học miêu tả, dường như không thể chủ trì với nhiều lợi ích các môn khoa học tinh thần. Mọi hoạt động vô lợi ích theo hướng này đều đòi hỏi một sự phản bội không thể tha thứ đối với bản thân mình và đối với “đối tượng” được nghiên cứu. Quả thật, tác phẩm nghệ thuật và tư tưởng lôi cuốn phần bí ẩn nhất trong bản thân chúng ta, nơi, tách ra khỏi tính chất cá nhân vẻ ngoài của chúng ta, nhưng lại hướng về phía con người thực của chúng ta, chúng ta chỉ còn lại độc một nỗi âu lo: nỗi âu lo làm sao mở chúng ta ra trước những cảnh báo, các dấu hiệu, và qua đó biết được nỗi sững sờ mà thân phận con người gây ra, cái thân phận được chiêm ngưỡng chốc lát trong toàn bộ sự lạ lùng của nó, với những nguy cơ của nó, toàn bộ ưu tư của nó, vẻ đẹp của nó và những giới hạn đáng thất vọng của nó. Và nếu, khi ấy, chăm chú đến thế vào điều cốt yếu và gia nhập một hoạt động tinh thần xét cho cùng có thể biện minh, nhân tính sẽ quay đầu nhìn về quá khứ và tìm cách làm nó sống dậy, không phải bởi lòng hiếu kỳ giản đơn hay bởi nhu cầu về một sự biết rộng lớn hơn, mà như thể quay trở về một nguồn cội hoặc đuổi theo một giai điệu tuổi thơ, trong kỷ niệm. Ở đó người ta chẳng hề thấy lời chứng cho một sự bập bẹ lời lẽ thông báo các phẩm hạnh sẽ có khi trưởng thành, mà ngược lại, phế tích không thể thay thế của một thời hoàng kim. Vậy nên, một con người sẽ cầu viện tới các đồ vật, các mẩu giấy, các phong cảnh từng có lúc quen thuộc, với mục đích nhờ vào những di vật nhiều ma thuật ấy mà khơi dậy tất cả những gì ở trong anh ta, đâu đó, đang đợi thêm lần nữa được cảm động trước khúc ca diễm tuyệt nhất. Sự kiếm tìm những khoảnh khắc đã quên, những khuôn mặt khác nhau mà người ta từng có ấy, không hề có trong tầm ngắm một bài học nào đó mà người ta có thể rút ra cho các khoảnh khắc tương tự, một khuôn mặt nào đó trưởng thành hơn, bớt đi hơn các biểu hiện của mọi tàn dư trẻ nhỏ, mà người ta phải tạo ra. Ham muốn cúi nhìn xuống quá khứ ấy, xa lạ hết mức với mọi khoái thú của cái tôi, tuân lời một đòi hỏi uy nghi hơn của là [être]; bằng mọi giá, theo đường lối tuyệt vọng, chúng ta phải cảm thấy vang lên - hay hơn nhiều so với sự tri nhận hiện tại một cách lẻ tẻ vốn dĩ yếu ớt cho phép - cái nhịp đặc trưng cho chúng ta đó, nó cấu thành nên chúng ta, mà người khác đoán định được trong dáng điệu của chúng ta, trong các cử chỉ bộc phát của chúng ta, trong lời lẽ của chúng ta, nhờ vào tình yêu mà người ấy dành cho chúng ta. Hiểu biết về tồn tại độc nhất hơn cả của chúng ta, mà ngay lòng tự ái của chúng ta cũng che giấu thật sâu thẳm với chúng ta, cũng khó đạt tới ngang với cái hình ảnh xa lạ về khuôn mặt của chúng ta hoặc hai bờ vai chúng ta bên dưới những hình nộm chết mà tấm gương hay bức ảnh có thể mang tới. Chẳng có cách nào khác, nếu muốn nắm bắt hòa âm hoặc cái luật đặc biệt ấy, ngoài thoát ra khỏi thời gian thông qua chiêm ngưỡng thời gian, tri nhận, với tai dỏng lên, cái giai điệu ấy giữa tất tật các giai điệu khác, đó chính là Số phận của chúng ta.

Đối với nhân tính nhu cầu lịch sử cũng là cái sự tìm kiếm giai điệu riêng của mình, mà cá nhân buông mình vào. Chính vì thế một tác phẩm lịch sử, và đặc biệt một khảo luận lịch sử tinh thần, không cho phép tác giả của nó trừu tượng hóa bản thân anh ta. Lẽ dĩ nhiên, điều này không muốn nói rằng anh ta tùy ý coi thường sự thật các sự kiện hoặc mặc sức sử dụng chúng. Nhưng sự trung thực của thông tin ấy là một phẩm hạnh không đầy đủ, điều kiện đơn giản cho trước của một sự tìm kiếm nơi người ta thích cảm thấy sự hiện diện của một tra vấn mang tính chất cá nhân và không thể tránh khỏi.

*

*       *

Vài suy nghĩ trên đây - cùng tất tật những gì phát triển từ đó mà người ta có thể nghĩ tới - chi phối việc viết cuốn sách mà tôi cho xuất bản ngày hôm nay. Tôi đã xuất phát từ văn chương Pháp thời của tôi, và tôi tìm kiếm cho nó các tương ứng cùng đồng đẳng trong quá khứ của một văn chương nước ngoài bày ra trước cuộc tìm hiểu của tôi do hội tụ của những điều tình cờ. Có lẽ sẽ không vô ích khi nói rõ ở đây rằng trên bất kỳ mức độ nào vấn đề cũng không hề liên quan đến chuyện ảnh hưởng. Không mấy quan trọng nếu việc đọc văn chương Đức nào đó từng giúp Nerval hay André Breton xây dựng hệ huyền thoại cá nhân của mình. Khi vấn đề không phải là văn chương, được coi như sự xuất chúng trong diễn đạt một cách thuần túy và do vậy mở rộng ra trước mọi hình thức bắt chước; khi, ngược lại, vấn đề là thơ, lãng mạn hoặc hiện đại, thứ thơ muốn tự đồng hóa với một hiểu biết và trùng hợp với cuộc phiêu lưu tinh thần của nhà thơ, “ảnh hưởng” chỉ có tầm quan trọng rất thứ yếu. Cùng lắm thì nó cũng chỉ khuyến khích một toan tính hãy còn rụt rè, tạo thuận lợi cho sự bừng nở các mầm mống hoặc đẩy nhanh quá trình đơm hoa kết trái; mà như vậy thì cũng cần có mầm mống tồn tại sẵn và có thể mọc lên; và mầm mống, nếu nó chân thực, sẽ chẳng bao giờ mọc lên mà không ngay tắp lự mang một hình thức chỉ thuộc về riêng nó.

Các tương tự đủ sức tạo ra những gia đình tinh thần lớn quan trọng hơn nhiều so với phương thức truyền giao các tư tưởng và chủ đề. Giữa chủ nghĩa lãng mạn Đức và thơ ca hiện tại của chúng ta, tôi nghĩ mình đã thấy thấp thoáng, rồi mỗi lúc một rõ hơn, dạng gần gũi thuộc về một sự phức tạp tự nhiên tương đối giống nhau thì nhiều hơn là nơi các tác động thực tế. Vậy nên tôi đã ở trước mặt các nhà thơ, tất tật họ đề xuất với tôi, với những sắc thái hết sức đa dạng, là phải cầu viện giấc mơ. Nhưng họ là những ai? và họ có hiểu giấc mơ theo cùng một thực tại hay không?

Chủ nghĩa lãng mạn Đức mà ngần ấy lời gọi quyến rũ lôi kéo tôi ấy, nó từng như thế nào? Nếu muốn nắm bắt nghĩa các tiến trình tinh thần của nó, nói thật rõ nó liên quan tới chúng ta, con người của thời này, ở phương diện nào, thì tôi phải chuyển từ sự đọc nhuốm màu mê hoặc các tác phẩm sang nghiên cứu chúng, vạch ra những giới hạn, tìm các đường nét chung cho mọi khuôn mặt lãng mạn. Trong suốt một thời gian dài tôi đi từ điều thất vọng này sang điều thất vọng khác: tôi đã khởi đầu bằng việc đến với vô số khảo luận nơi phê bình Đức, từ vài năm nay, miệt mài tìm cách đưa ra một công thức cho chủ nghĩa lãng mạn. Rất nhiều phân tích và quan điểm, sâu sắc, sống động, sáng suốt, nằm trong các trang những cuốn sách ấy. Nhưng sự tổng hợp uy quyền, thứ hẳn sẽ định nghĩa không bỏ sót chút nào tinh thần lãng mạn, dường như vẫn vuột thoát khỏi mọi toan tính.

Tôi đã quyết định chọn các cách phân loại không chắc chắn, và tôi nhất quyết vâng lời bản năng mà lựa chọn các nhà lãng mạn của tôi, tùy thuộc vào việc họ có hay không, trước giấc mơ, cái thái độ từng trước tiên thu hút tôi đến với một vài trong số họ. Tôi sẽ không ban bố trong vòng bốn dòng hay trong năm trang chủ nghĩa lãng mạn nghĩa là gì, mà tôi tiếp cận nó bằng cách đòi nó các câu trả lời cho những câu hỏi nảy sinh từ nỗi lo lắng của chúng ta, và tuân theo đúng các phương pháp tìm hiểu như thể do bản thân các nhà lãng mạn áp đặt bằng cách làm gương từ trước.

Tôi nghĩ mình thấy rõ, ở phần lớn trong số họ, một khuynh hướng ngả về phía những tổng hợp lớn, nhưng đi kèm với gu của các tính cách độc đáo và các cuộc phiêu lưu tinh thần độc nhất. Trong tác phẩm của mình, họ tỏ ra kinh tởm mọi bố cục chỉ thuần túy có tính chất kiến trúc hoặc tuyền ngôn từ, thay vào đó tìm kiếm một nhất thể cả trong ý hướng lẫn trong một mối quan hệ có tính chất âm nhạc theo cách nào đó giữa nhiều yếu tố khác nhau của một tác phẩm: nhất thể tạo nên từ các vọng âm, lời gọi, giao cắt giữa những chủ đề, thay vì từ các đường vạch rõ nét. Nhất thể này, tôi thấy vậy, luôn luôn được để ngỏ và hướng đến chỗ gợi ý về sự dang dở thiết thân trong mọi hành động hiểu biết của con người, khả năng về một thặng dư, một tiến bộ; tôi đã thấy các tác giả của tôi tin rằng sự mở ra cái chưa biết này chính là điều kiện cho hiểu biết, cửa sổ qua đó người ta thoáng thấy được sự vô tận, một tất yếu xuất hiện nơi mọi nhà văn hướng tới việc nắm bắt một mảnh nào đó của bí ẩn vây quanh chúng ta, thay vì chế tạo một vật thể dành cho cảm năng chiêm ngưỡng. Và tôi đã quan sát thấy họ lựa chọn các mô típ một tác phẩm hoàn toàn không theo các định dạng cho trước, mà tuân theo một tiêu chí thuần túy cảm xúc cá nhân, nó chi phối họ trong việc định hình chúng.

Chính bằng cách noi theo các nguyên tắc lãng mạn này mà tôi định ra các bước tiến triển trong cuộc tìm hiểu của tôi, cùng các nhà thơ và triết gia của tôi, tôi tin rằng người ta chỉ biết được những gì mang bên trong mình, và người ta chỉ có thể nói đến chủ nghĩa lãng mạn theo đường lối lãng mạn. Vả lại thất bại của quá nhiều nhà phê bình, vội vã đánh giá từ một quan điểm của Goethe những người đương thời với Goethe, hẳn đã đủ để cảnh tỉnh cho tôi tránh xa mọi phương pháp khác ngoài phương pháp sympathie [đây, cuối cùng thì từ then chốt nhất đã xuất hiện: "sympathie"; "trường phái" - nếu như có trường phái thật - mà Albert Béguin là người đặt nền móng, ngoài nhiều cách định danh (mà quen thuộc nhất là "trường phái Genève"), có một "hỗn danh" quan trọng: "trường phái sympathie", mà ngay trên đây Béguin đã gần như nói hết cốt tủy: "chỉ có thể nói đến chủ nghĩa lãng mạn theo đường lối lãng mạn"; tôi cố ý để yên "sympathie" không dịch ra tiếng Việt; quãng thời gian vừa rồi, không ít người thuộc giới nghiên cứu văn học tại Việt Nam lao vào tranh cãi về một vài khái niệm rất gần với "sympathie", tôi nghĩ những tranh cãi kiểu như vậy hết sức đặc trưng cho tinh thần nghiên cứu văn học và ngôn ngữ tại Việt Nam: chúng đặc biệt ngu xuẩn].

*

*       *

Người ta sẽ nhận thấy các nhà tư tưởng được khảo sát trong phần đầu tiên sống sau các nhà thơ và các nhà văn, những người ấy mãi đến quyển thứ tư mới xuất hiện. Bởi chủ đích của tôi không hòng làm rõ những ảnh hưởng, trật tự này dường như là hiển nhiên, thay vì một diễn tiến theo đúng lịch đại. Tuy được truyền cảm hứng từ trực giác của các nhà thơ, các triết gia về Tự nhiên dịch những điều đó thành ngôn từ và phát triển từ đó một số hệ quả hẳn cho phép thấy rõ ràng hơn tầm vóc đích thực của chúng. Thêm nữa, phần đầu tiên này có thể gắn bó mật thiết với sự định hướng chung các tư tưởng tạo nên nhất thể của thời đại, và bỏ bẵng trong một chừng mực tương đối lớn các sắc thái cá nhân tính, vốn dĩ ít quan trọng ở đây hơn so với ở những nhà thơ. Tuy nhiên, trong mỗi phần ấy, một trật tự lịch đại nhất định, không quá mức nghiêm ngặt, vẫn được sử dụng: với điều kiện không để bị rơi vào sai lầm tin rằng vạch rõ các “nguồn” và theo sát sự tiến triển của những ảnh hưởng cũng đồng nghĩa với giải thích được cuộc sống tinh thần, hiển nhiên sự tuần tự trong lịch sử không tuyệt đối là thứ nằm bên ngoài phẩm tính sâu sắc của các tư tưởng và tác phẩm. Mối liên hệ hữu cơ mà sự tuần tự này tạo ra tồn tại cả giữa các nhà thơ và nhà tư tưởng không hề biết đến nhau; và một con người độc đáo, được phú cho những khải thị đột nhiên như Rimbaud, từng có trực giác rất rõ rệt về giá trị cốt yếu này của diễn tiến lịch sử: “Rồi sẽ xuất hiện những kẻ lao động khủng khiếp, họ sẽ bắt đầu từ đường chân trời nơi người khác từng gục xuống.”

Tuy nhiên, khi vấn đề nằm ở chỗ hiểu một kinh nghiệm thuộc thơ ca, sẽ là báng bổ nếu cưỡng bức nhất thể cá nhân con người, kẻ góp vào cho cuộc phiêu lưu một điều hoàn toàn khác, không phải các tư tưởng lý thuyết: các lẽ sống của anh ta, những nỗi sợ của anh ta và những niềm hy vọng sâu thẳm của anh ta. Các khẳng định của mỗi nhà thơ của tôi về giấc mơ, về các mối liên hệ giữa cuộc sống ngoài ý thức và sáng tạo thuộc cảm năng, phần số của con người, hoặc sự hiểu biết, là không thể hình dung ngay khi người ta tách chúng ra khỏi kinh nghiệm toàn thể. Mỗi người trong số họ lại hỏi giấc mơ một điều khác biệt: điều gì mà một nỗi hoài nhớ hoặc một tấn kịch hoàn toàn có tính chất cá nhân đối với anh ta tạo nên một tất yếu sống còn. Tác phẩm và số phận ở đây là không thể tách rời. Vả lại, nếu có một khuynh hướng chung cho mọi nhà thơ ấy, thì đó chính là cái khuynh hướng lôi kéo họ tới chỗ không phân tách cái gì hết: chiều hướng sâu thẳm này của tinh thần Đức, vốn dĩ không biết đến những vách ngăn của chúng ta và bản năng lập kế hoạch của chúng ta, đã tìm thấy nơi chủ nghĩa lãng mạn thời điểm khải hoàn của nó, bữa tiệc chính yếu của nó và những truy hoan nhiều nhiệt hứng nhất của nó. Vẫn trong lúc tránh dấn thân vào con đường nhiều hiểm nguy của các định nghĩa, người ta có thể nói rằng nhà lãng mạn không thực hiện cử chỉ nào, không nhận lấy một dục vọng nào, mà tất tật các vùng hữu thể của anh ta không có can dự; thậm chí ở bên kia hữu thể của anh ta, các số phận phổ quát, những vực thẳm vũ trụ, những rực rỡ thiên đường hiện ra giống như nguyên ủy hoặc kết cục của mọi hành động, của mọi lời khẳng định và của bất kỳ ngẫu nhĩ nhỏ nhất nào. Tách các suy nghĩ về giấc mơ ra khỏi những cá nhân tính toàn thể ấy, cũng là tước đi khỏi chúng tính cách lãng mạn và sự độc đáo của chúng nhằm chuyển di chúng lên bình diện của sự trừu tượng. Lời dạy mà tôi từng hy vọng mình nghe thấy, hẳn tôi sẽ vi phạm nó ngay từ trước nếu giật nó ra khỏi những tiết điệu đó, thật tương tự nhau nhưng cũng thật khác nhau, mà nó thu nhặt được từ mỗi nhà thơ.

III

Không được phép xúc phạm sự thẹn thùng của các thần linh giấc mộng.

NERVAL

Nhiều con đường hiện ra đối với người tự đặt câu hỏi về những mối liên hệ giữa bản thân chúng ta và các giấc mơ của chúng ta. Tùy theo cái nghĩa mà ngay từ ban đầu anh ta cấp cho từ “giấc mơ”, và tùy theo chiều hướng của lòng hiếu kỳ, anh ta sẽ tiến hành cuộc tìm hiểu của mình theo rất nhiều cách thức đa dạng.

Bản thân các nhà lãng mạn, thông qua những mối bận tâm riêng, hẳn sẽ biện minh cho mỗi cách tìm kiếm đó; nhưng chiều hướng không tách rời bất kỳ điều gì hẳn sẽ sớm gọi tới, xung quanh một vấn đề xác định quá mức, những âm vọng, những tăng âm, những ám chỉ và những đột nhập theo đủ mọi loại. Và rồi rốt cuộc sự tìm hiểu hẳn sẽ phân nhánh theo cả nghìn hướng cùng một lúc.

Cần phải thú nhận điều này: tôi e rằng, vốn dĩ ngay từ bước khởi đầu đã tự lược đi mọi ý chí vạch giới hạn, thêm vào đó, nghiên cứu của tôi cũng phải gánh chịu, cái phần số dần dà bị xâm chiếm bởi tinh thần nhân bội của lãng mạn. Là công trình của sympathie [xem đoạn trên], nó sẵn sàng gánh chịu mọi lời gọi của các nàng tiên cá mà nó đã hết sức sẵn lòng lắng nghe. Tôi đã quyết định - và hãy ngay lập tức nói điều này, tôi đã không dám hy vọng kết quả khiến tôi thỏa mãn được hơn - chấp nhận, từ nhà thơ này sang nhà thơ khác, vô số biểu nghĩa mà giấc mơ thực thi bên trong mỗi tác phẩm, mỗi cuộc phiêu lưu thơ ca. Sự cầu viện giấc mơ là thường hằng ở tất cả các tác giả mà tôi bàn tới; nhưng nếu ở chỗ này vấn đề là giấc mộng ban đêm, mang một tầm vóc cảm năng hoặc siêu hình học đặc biệt, thì ở chỗ khác vấn đề lại là cái cuộc sống thường hằng của các hình ảnh, đẫm khía cạnh tình cảm hơn so với cuộc sống của tư tưởng, mà một tinh thần đi tìm một chốn trú ngụ yên lành hướng đến. Lại nơi khác nữa, giấc mơ hòa vào với kho báu sự hồi tưởng tiền kiếp, tại đó nhà thơ và trí tưởng tượng thần thoại cùng khai thác các tài sản. Đôi khi, giấc mộng là chốn đáng ngại mà những bóng ma ám lấy, đôi khi cũng là cánh cổng tráng lệ mở ra lối thiên đường. Lúc đích thân Chúa thông qua kênh thông giao này mà truyền cho chúng ta những cảnh báo trang trọng, lúc những rễ đất của chúng ta xuyên xuống thật sâu, tới tận trung tâm dồi dào của tự nhiên. Nhịp của cuộc sống mơ, từ đó những nhịp các nghệ thuật của chúng ta nhận cảm hứng, có thể hòa với bước tiến vĩnh cửu các tinh tú hoặc xung động nguyên ủy vốn dĩ là xung động của tâm hồn chúng ta trước khi sa đọa. Và khắp nơi thơ lấy được chất cho nó từ chất của giấc mơ.

Ngần ấy khẳng định và thực hành, theo logic là không thể kết hợp, thường kề cận với nhau nơi một nhà thơ. Bị giật ra khỏi môi trường của chúng, trở thành các mẩu nhỏ thiếu sinh khí, hồ như chúng trở thành các phăng te zi vô vọng của một trò giải trí khô kiệt. Hòng hiểu được sự thật đầy rung động của chúng và biết được rằng chúng chính là những lời thú nhận trang nghiêm nhất, chỉ có cách đặt lại chúng vào trong tác phẩm, trong sự cố kết phi lý trí của một sự tìm kiếm đầy say mê.

Tôi còn phải giải thích vì những nguyên do nào mà tôi đã khước từ một phương pháp tìm hiểu cụ thể, ngày nay rất thịnh hành và hẳn có thể mang lại một dáng dấp chặt chẽ hơn cho cuốn sách của tôi: tôi muốn nhắc đến phương pháp tâm phân học [từ đây trở xuống là các phê phán tâm phân học của Béguin]. Tránh nhấn mạnh vào sự thiếu hiểu biết của tôi - một số điều có thể học được - tôi sẽ nêu lên hai phản đối cốt yếu. Một rất đặc thù đối với nghiên cứu chủ nghĩa lãng mạn, một hướng tới một tầm vóc rộng hơn.

Quan niệm về giấc mơ và về toàn bộ cuộc sống tâm thần tạo nên nền tảng cho phương pháp ấy theo tôi đối nghịch với bản thân yếu tính của chủ nghĩa lãng mạn - hoặc giả là của thơ ca hôm qua và hôm nay gắn kết với chủ nghĩa lãng mạn. Trên đường đi chúng ta sẽ còn gặp lại những khác biệt đó: vậy nên ở đây chỉ cần nói vắn tắt vài điểm, không phải với chủ ý đưa ra một đánh giá đối với giá trị thực của tâm phân học. Đối với tôi học thuyết này dựa trên (ít nhất là với trường phái Freud chính thống) một siêu hình học gần với thế kỷ XVIII hơn so với chủ nghĩa lãng mạn: ý thức và tiềm thức trao đổi với nhau một số nội dung, nhưng chu trình mà hai nửa này của chúng ta tạo ra là một chu trình khép kín, thuần túy có tính chất cá nhân (dẫu cho người ta đính kết vào đây, giống như thuyết Freud của giai đoạn thứ hai, những gì sót lại của các hình ảnh tiền kiếp) [có thể thấy rõ là ở địa hạt đặc thù này, Béguin (cũng như toàn bộ “trường phái Genève”) gần Jung hơn Freud]. Ngược lại, tất cả các nhà lãng mạn đều chấp nhận rằng cuộc sống mờ tối không ngừng có thông giao với một thực tại khác, rộng lớn hơn, có trước và cao hơn cuộc sống cá nhân. - Cũng tương tự đối với mục đích mà tâm phân học tự đặt ra, nó hướng tới việc trả con người, vốn dĩ bị mắc chứng nhiễu tâm, về cho một hành xử xã hội lành mạnh. Chủ nghĩa lãng mạn, thờ ơ với dạng sức khỏe này, sẽ tìm kiếm nơi các hình ảnh, kể cả các hình ảnh đen tối, con đường dẫn đến những vùng không được biết tới của tâm hồn: không phải vì hiếu kỳ, không phải nhằm rửa chúng sạch sẽ và biến chúng trở nên dồi dào hơn để hướng về cuộc sống trần thế, mà hòng tìm ra ở đó bí mật của mọi thứ gì, trong thời gian và trong không gian, kéo dài chúng ta vượt qua chính bản thân chúng ta và làm cho tồn tại hiện thời của chúng ta thành một điểm giản dị trên đường thẳng của một số phận vô tận. Sự đối lập này, vốn dĩ phân tách tâm phân học khỏi thần bí cũng như khỏi chủ nghĩa lãng mạn, ngăn cấm nó có được bất kỳ hiểu biết thực nào về những gì đối với nó hẳn chỉ có thể là một trường hợp xác định của “psychose”.

Và điều này dẫn chúng ta tới sự phản đối thứ hai, nó vượt quá chủ nghĩa lãng mạn: tâm phân học, áp dụng cho tác phẩm nghệ thuật, đối xử với nó như với một tài liệu, một tổng thể các triệu chứng, và chỉ dựa vào đó nhằm vươn đến một nghiên cứu về tác giả, cuộc đời anh ta, khía cạnh tâm thần của anh ta. Cách làm này, hết sức hợp thức nếu nó phục vụ cho việc mở rộng trường kinh nghiệm trong đó một phương thức trị liệu trở nên dần dần hoàn hảo hơn, hẳn chẳng thể nào giải thích được bất cứ điều gì ở tác phẩm nghệ thuật. Nó chỉ nắm bắt được ở đó các mối quan hệ với tâm lý của tác giả, những mối quan hệ mang lợi ích con người, nhưng tuyệt đối nằm lại bên ngoài phẩm tính cũng như tầm vóc của bài thơ. Nhà tâm phân học sẽ đi tới chỗ nói về “thất bại của Baudelaire”, điều mà bất kỳ bài thơ nào của Les Fleurs du mal cũng là bằng chứng ngược lại. Đối với người nào sử dụng “chìa khóa” này, các hình ảnh của nhà thơ là những ký hiệu có thể dịch ra, mà sự phân tích “thu gọn” lại về biểu nghĩa “thực” của chúng. Đối với nhà thơ và đối với độc giả của các nhà thơ, cùng những hình ảnh đó tồn tại đúng như chúng là: chúng ám chỉ đến một điều gì đó không thể nói ra bởi bất kỳ phương cách nào khác. Có thể các quá trình tâm lý làm nảy sinh những ám ảnh đen tối ấy cũng nằm trong sự sinh ra các viễn kiến thơ. Nhưng nhà tâm phân học, trong tham vọng chữa trị cho nhà thơ khỏi thơ ca của anh ta, giúp anh ta thoát khỏi thất bại, chỉ đơn giản đã quên mất rằng nhà thơ là người, bằng cách sử dụng những gì rất chung với chứng loạn tâm cho các mục đích khác, cắt đứt đi được sợi dây bên trong anh ta nối với hình ảnh: ngay lúc ấy, nó là một thứ khác. Trong mắt chúng ta cái kẻ vụng về cứ chăm chăm thu nhỏ mọi sự, đi nối lại sợi dây, chỉ cho thấy độc một điều, sự trơ ra của kẻ ấy trước mọi thơ ca. Và tôi không chắc rằng nhà tâm phân học không phạm một sai lầm tương tự khi anh ta dịch giấc mơ bằng cách dùng đến quyển từ điển chứa các biểu tượng thường hằng của anh ta [điều này rất đúng: trọng tâm tranh cãi giữa Freud và Jung nằm ở chỗ Jung không tin Freud có chút nào đúng đắn khi diễn giải các giấc mơ]. Trong toàn bộ cái môn khoa học hiện đại này có một sự thiếu hiểu biết về phẩm tính các cuộc phiêu lưu bên trong của chúng ta, một sự lãng quên những gì mà chúng ta thuộc về - hoặc, nếu muốn, sự vô tri về cái nơi chúng ta ở, với những gì mà chúng ta thực sự thuộc về - lớn đến mức người ta buộc lòng phải tự hỏi, vài thành công về mặt y khoa có đủ sức bù trừ cho ngần ấy ngớ ngẩn về mặt tinh thần hay không [vả lại, tâm phân học có thực sự chữa được các chứng bệnh tâm thần hay không? điều này vô cùng đáng ngờ: Freud thực sự làm được những gì với các căn bệnh? - thêm nữa, đó có phải là bệnh hay không?].

*

*       *

Sau khi đã giải thích, một cách hết sức lộn xộn, công trình của tôi như vậy, tôi chỉ còn lại một việc là mong muốn cuốn sách của tôi ít nhất cũng sẽ có được phẩm chất là thỏa mãn cái tham vọng khiêm nhường ấy, tham vọng duy nhất mà tôi còn phải trao cho nó, giờ đây khi nó đã kết thúc vai trò của mình đối với bản thân tôi: tôi muốn rằng người ta nhận ra ở đây, qua sự đan cài các chủ đề, giai điệu đặc biệt của chủ nghĩa lãng mạn - rằng người ta thấy có một sự gắn kết nào đó với những khuôn mặt bị hành hạ đó, cư dân các vùng đất được đi qua - và rằng những văn bản đáng ngưỡng mộ mà tôi đã nhất định muốn trích dẫn thật nhiều đối với một số người, cũng như chúng từng như vậy đối với tôi, trở thành các ký hiệu rất nghiêm trang của một thứ gì đó đôi khi được gọi là thơ và là thứ mà thời chúng ta, theo cả trăm cách thức quỷ quái, cứ không ngừng thúc giục chúng ta lãng quên đi.

Genève, tháng Chạp năm 1936

Dưới đây là mục lục cuốn sách của Albert Béguin (mà chúng ta sẽ đọc kỹ một số chương):

PHẦN MỘT: GIẤC MƠ VÀ TỰ NHIÊN

Quyển một: Từ ngày đến đêm (Chủ nghĩa lãng mạn và thế kỷ XVIII)

Chương I: Ngọn nến cháy sáng (Georg-Christoph Lichtenberg)

Chương II: Mê cung trái đất (Karl-Philipp Moritz)

Quyển hai: Giấc mơ, tự nhiên và sự tái nhập

Chương III: Phục hưng tái sinh

Chương IV: Nhất thể vũ trụ

Chương V: Các khía cạnh ban đêm của cuộc sống

Quyển ba: Cuộc khám phá đêm

Chương VI: Siêu hình học giấc mơ (Ignaz-Paul-Vital Troxler)

Chương VII: Tượng trưng giấc mơ (G. H. von Schubert)

Chương VIII: Huyền thoại cái vô-thức (Carl-Gustav Carus)

PHẦN HAI: GIẤC MƠ VÀ THƠ

Quyển bốn: Bầu trời lãng mạn

Chương IX: Tinh vân và sao chổi

Chương X: Hespérus (Jean-Paul)

Chương XI: Ngôi sao Matutin (Novalis)

Chương XII: Séléné (Ludwig Tieck)

Chương XIII: Sao Bắc cực (Achim d’Arnim)

Chương XIV: Ave Maris Stella (Clemens Brentano)

Chương XV: Hoa huệ và rắn (E. T. A. Hoffmann)

Chương XVI: Ngân hà và thiên thạch

Quyển năm: Các tỉnh nước Pháp

Chương XVII: Cầu viện giấc mơ (Sénancour, Nodier, Maurice de Guérin, Proust)

Chương XVIII: Sự sinh thành của thơ (Nerval, Hugo, Baudelaire, Mallarmé, Rimbaud, chủ nghĩa tượng trưng và thơ thời hậu chiến)

TÂM HỒN VÀ GIẤC MƠ (kết luận hoặc vĩ thanh)



nhân tiện: mới thêm một đoạn dài "Gặp lại" của Thomas Bernhard