Phạm Quỳnh dịch Baudelaire

Phạm Quỳnh chắc hẳn là một trong những người đầu tiên dịch thơ Baudelaire, nếu không muốn nói là người đầu tiên. Đó là tầm năm 1917, những số đầu của Nam Phong. Trong một bài viết về thơ Baudelaire, Phạm Quỳnh chọn dịch ba bài (dịch nghĩa). Cả ba bài đều rút từ tập Les Fleurs du mal, mà Phạm Quỳnh gọi là Ác hoa.

dưới đây trích từ Thượng Chi văn tập, tập 1, nxb Alexandre de Rhodes, Hà Nội, 1943



Spleen

Quand le ciel bas et lourd pèse comme un couvercle
Sur l'esprit gémissant en proie aux longs ennuis,
Et que de l'horizon embrassant tout le cercle
II nous verse un jour noir plus triste que les nuits;

Quand la terre est changée en un cachot humide,
Où l'Espérance, comme une chauve-souris,
S'en va battant les murs de son aile timide
Et se cognant la tête à des plafonds pourris;

Quand la pluie étalant ses immenses traînées
D'une vaste prison imite les barreaux,
Et qu'un peuple muet d'infâmes araignées
Vient tendre ses filets au fond de nos cerveaux,

Des cloches tout à coup sautent avec furie
Et lancent vers le ciel un affreux hurlement,
Ainsi que des esprits errants et sans patrie
Qui se mettent à geindre opiniâtrement.

— Et de longs corbillards, sans tambours ni musique,
Défilent lentement dans mon âme; l'Espoir,
Vaincu, pleure, et l'Angoisse atroce, despotique,
Sur mon crâne incliné plante son drapeau noir.

U uất

Những khi trong lòng ai-oái buồn-bực không dứt, trời thấp nặng chình-chịch như cái vung, bao-lung cả chân mây góc bể mà trút xuống cho ta một cái ngày tối thẳm hơn là đêm;

Những khi mặt đất biến thành ngục tối, để giam cái thần Hi-vọng ở trong, khác nào như con giơi bay trong nhà hoang đập cánh vào tường ẩm, đầm đầu vào trần mục;

Những khi mưa trút nước xuống tựa hồ như đặt dóng sắt vào cái nhà tù lớn, mà trong tâm-não ta thì hình như có vô-số những con nhện xú-uế đến chăng giây mắc mạng;

Những khi ấy, tiếng chuông tiếng trống ở đâu bỗng nổi lên đùng-đùng, tung lên trời những tiếng kêu gầm thét, như một lũ oan-hồn chưa thác đồng-thanh mà rền-rĩ thiết-tha.

Bấy giờ tôi tưởng như trong hồn tôi đương trẩy lũ-lượt những đám ma, không kèn không trống, lẳng-lặng mà đi. Thần Hi-vọng bị thất-bại khóc dưng-dức, thần Sầu-khổ được đắc-thắng ra tay tàn-ác dầm đầu tôi xuống mà chôn lá cờ đen vào trong óc

Bình luận của Phạm Quỳnh:

Lời thơ kỳ thay! Họp những câu tỉ-dụ rất ghê thảm mà hình-dung ra cái "U-sầu" ở trong lòng, nó nhấm gan đục óc người ta; thật là một giọng thơ quái-lạ.

La Rançon

L'homme a, pour payer sa rançon,
Deux champs au tuf profond et riche,
Qu'il faut qu'il remue et défriche
Avec le fer de la raison;

Pour obtenir la moindre rose,
Pour extorquer quelques épis,
Des pleurs salés de son front gris
Sans cesse il faut qu'il les arrose.

L'un est l'Art, et l'autre l'Amour.
— Pour rendre le juge propice,
Lorsque de la stricte justice
Paraîtra le terrible jour,

Il faudra lui montrer des granges
Pleines de moissons, et des fleurs
Dont les formes et les couleurs
Gagnent le suffrage des Anges.

Chuộc mình

Trời đã cho người ta để lấy mà chuộc mình, hai cánh đồng đất sâu và tốt, phải bừa phải sới, bằng cái cày, cái cuốc của linh-tính;

Muốn cho mọc được một bông hồng nhỏ, muốn cho nẩy được mấy bông lúa sơ, phải lấy mồ-hôi nước mắt trên trán đen mà tẩm tưới không dời.

Một cánh đồng là Mỹ-thuật, một cánh đồng là Ái-tình. Muốn cho đến ngày ghê-gớm là ngày “xử án” sau cùng, được vừa lòng Thượng-đế.

Thì bấy giờ phải có những lẫm thóc đầy, những cụm hoa nở, hình đẹp sắc tươi, để đẹp mắt ưng lòng các vị thiên-thần ngồi thẩm-phán.

Bình luận của Phạm Quỳnh:

Bài thơ này ý nghĩa cũng thâm trầm lắm. Ý nói rằng người ta sống ở đời như để làm trọn một cái nghiệp-báo, không phải có sung sướng gì. Muốn cho trọn nghiệp-báo ấy, chỉ nên thờ cái "Đẹp" ở trong trí, nuôi cái "Yêu" ở trong lòng, có thế thì ngõ-hầu mới mong chuộc được mình trong cõi sầu-khổ này.

Recueillement

Sois sage, ô ma Douleur, et tiens-toi plus tranquille.
Tu réclamais le Soir; il descend; le voici:
Une atmosphère obscure enveloppe la ville,
Aux uns portant la paix, aux autres le souci.

Pendant que des mortels la multitude vile,
Sous le fouet du Plaisir, ce bourreau sans merci,
Va cueillir des remords dans la fête servile,
Ma Douleur, donne-moi la main; viens par ici,

Loin d'eux. Vois se pencher les défuntes Années,
Sur les balcons du ciel, en robes surannées;
Surgir du fond des eaux le Regret souriant;

Le soleil moribond s'endormir sous une arche,
Et, comme un long linceul traînant à l'Orient,
Entends, ma chère, entends la douce Nuit qui marche.

Bình tĩnh

Hỡi bạn đau-đớn của ta ơi! nên lẳng-lặng mà chớ băn-khoăn. Mình muốn cho chiều tối: chiều đã đến, tối đây này. Khí tối bao bọc nơi thành-thị, khiến cho kẻ này được bằng dạ, kẻ kia phải rối lòng.

Trong khi lũ người đời hèn-mạt bị cái thần khoái-lạc tàn-ác nó thúc nó giục, xô nhau vào chốn ăn chơi đê-tiện để chuốc lấy cái ăn-năn ở trong lòng, hỡi bạn Đau-đớn của ta ơi! mình đưa tay ta dắt, lại đây với ta.

Xa lũ chúng nó. Mình trông lên chốn bao-lơn trên trời kia, thấy những thần năm xưa tháng cũ, còn mặc áo cựu-thời, cúi nhìn xuống với ta; mình trông ở nơi đáy nước kia, cái thần Thương-tiếc mỉm cười với ta;

Mình trông vầng mặt trời tàn sắp lặn dưới bóng hào-quang. Mình nghe, hỡi mình ơi! mình nghe thần Đêm đương lẳng-lặng đi, như kéo về miền Đông một tấm dạ phủ quan dài.

Bình luận của Phạm Quỳnh:

Từ xưa đến nay những bậc đại-thi-nhân vẫn lấy cái Đau-đớn làm bạn, mà dễ ở đời không có bạn nào thủy chung bằng bạn ấy. Phàm người đã mang tấm lòng cao-thượng mới biết bạn ấy là quí. Những khi bóng chiều đã xế, cảnh-vật thê-lương, cái sầu vô-hạn chan-chứa trong lòng, trông lẫy lũ người đời vô-tri vô-giác xô đẩy nhau vào chốn ăn-chơi, bấy giờ muốn ôm muốn cầm, muốn bồng muốn bế lấy cái bạn đau-đớn kia mà cùng nhau nguyện-ước trăm năm cho cam cái thân bất-tục ở đời!