Tư Mã Thiên: một lần nữa

Trước tiên xem ởkia.

Ban Cố, về Tư Mã Thiên, nhận xét: "Nói về thời Tần, Hán tường lắm".

Từ lâu, tôi nhận một lời mời của một hiệp hội - hoặc cũng có thể là một nhóm nghiên cứu - để nói về các "sinologue" phương Tây. Farfelu như tôi vốn dĩ, tôi rất thích nói đến các nhân vật như Fenellosa (có mặt ở Nhật Bản cùng đoạn và cũng quen biết với Lafcadio Hearn, dường như cũng chính là giáo sư phương Tây đầu tiên giảng bài ở Nhật; Fenollosa là niềm cảm hứng lớn của Ezra Pound). Hoặc cũng có thể là Peter Kien.

Nhưng tôi quyết định vẫn Tư Mã Thiên, do đó, vẫn câu chuyện Édouard Chavannes dịch Tư Mã Thiên.

Tập 1, ấn bản đầu Sử ký tiếng Pháp, Les Mémoires historiques de Se-ma Ts'ien, 1895:

Lời tựa cực kỳ dài của Édouard Chavannes bắt đầu:

Ghi chú sưu tầm: ấn bản đầu bộ sách Chavannes hiện nay rất, rất hiếm.

Tập hai, 1897:

Rẽ ngang chút: Tư Mã Thiên và Tư Mã Quang

Hai Tư Mã cách nhau chừng nghìn năm, chặn trước và chặn sau một đoạn sử Trung Quốc (đoạn đặc biệt lớn), họ rất hay được so sánh với nhau (với tư cách hai con đường của viết sử, truyện và biên niên - dẫu ở nhân vật thứ nhất, vẫn có biên niên và ở nhân vật thứ hai, vẫn có truyện; đằng nào thì cũng đâu có thể khác được).

Lại còn giống nhau - hai Tư Mã - ở chỗ cả đôi đều có nhiều yếu tố thân thích: họ đều có ông bố hiển hách, Tư Mã Quang lại còn có ông con trai tham gia trực tiếp Tư trị thông giám. Nhị Tư Mã (tư mã lừng danh nữa: "Giang Châu tư mã thanh sam thấp") cũng đều không nhìn thấy tác phẩm của mình in thành sách (tất nhiên câu chuyện riêng thì rất không giống nhau: Tư Mã Quang thì mọi điều nhìn chung suôn sẻ, không có họa Lý Lăng nào, tuy rằng Tư Mã Quang, chứ không phải Tư Mã Thiên, mới có địch thủ lớn, rất lớn - Vương An Thạch).

Nhưng tất nhiên sự khác lớn hơn sự giống, mà rất có thể chủ yếu nằm ở nhan đề. "Tư trị thông giám" là cái tên bộ sách do vua ban (Tống Thần Tông), còn bộ sách của Tư Mã Thiên không có tên; người ta - suốt một thời gian dài - gọi nó là "Thái sử công ký", "Thái sử công truyện" hoặc "Thái sử công"; chưa bao giờ Tư Mã Thiên có ý định làm ra một thứ gọi là Sử ký. "Sử ký", như vậy, là một cái tên quy ước, cái tên rất có thể làm chính Tư Mã Thiên không nhận ra bộ sách của chính mình. Chuyện thường hài hước như vậy.

Tư trị thông giám trong tiếng Việt:

Vẫn là nhóm "Cổ Thư Lâu" như với Tam quốc chí, giờ nhìn kỹ mới thấy là "Cổ Thư Lâu", chứ trước đây loáng thoáng, tôi lại cứ tưởng "Cô Thư Lâu".

Nhân vật số 8, "Trần Minh Tiến", có phải là Đông A không?


Tức là, thêm một lần nữa - giống nhiều thứ, gần như mọi thứ - một điều có ý nghĩa lớn lao (ở đây là sử) không thể nói đã ra đời nhờ một hành động chủ ý.

Chúng ta cũng biết rằng bản dịch của Édouard Chavannes (hãy đặc biệt để ý cách Chavannes gọi bộ sách trong tiếng Pháp: Mémoires historiques - tôi sẽ sớm quay lại điểm này) còn có một ấn bản trong thập niên 60.

Mấy chục năm sau khi Chavannes qua đời, người ta in lại bộ Tư Mã Thiên tiếng Pháp. Trên đây là tập 1 và tập 2 ấn bản đầu, cuối thế kỷ 19, còn dưới đây là tập 4 và tập 5 (cách chia tập - tomaison - vẫn giống như Chavannes định ra) của ấn bản 1967:

Tập 4 tức là bắt đầu sang phần "Thế gia":

Tập 5 kết thúc ở thiên 47, tức là thiên về Khổng Tử. Tới đây là kết thúc toàn bộ công trình Chavannes từng làm được với bộ sách của Tư Mã Thiên.

Bộ Sử ký tiếng Pháp in trong thập niên 60 còn có tập 6, do những người khác (các sinologue phương Tây) khác thêm vào.




(còn nữa - định viết tiếp nhưng tôi bỗng nảy ra ham muốn đi ăn phở; rất lâu rồi tôi không ăn phở, cho nên tôi quyết định đi ăn phở bò authentic Hà Nội)




Ra một cái đề thi (văn)
Tạ Chí Đại Trường: một lần nữa
Quang Trung và Tần Thủy Hoàng
Nhượng Tống và Sử ký
Sử ký