Morell

Ngay trước khi chết, Borges đọc cuốn sách của Voltaire về vua Charles XII.

Chi tiết ấy làm cảm tình đối với Borges của tôi bỗng tăng đột biến: như thể nó ào ạt chảy, một tình trạng vỡ bờ, có thể nói vậy. Nếu cứ tiếp tục thế này khéo mà etc. Cách đây không lâu tôi cũng đọc chính cuốn sách ấy, về một ông vua Thụy Điển, của Voltaire. Nietzsche thì đề tặng Menschliches, Allzumenschliches cho Voltaire. Écrasez l'infâme.

Cái gì của Borges nhiều tính cách vt hơn cả? ngay từ đầu đã vậy (câu hỏi phụ: Borges đọc Nietzsche như thế nào?)

đây và kia

Cách đây khoảng chục năm, một hôm quay sang Tạ Hương Nhi (chúng tôi ngồi cùng phòng, có thể nói phần lớn thời gian phòng ấy chỉ có hai chúng tôi), tôi bảo thử đọc Borges xem sao. Theo như những gì Tạ Hương Nhi nói với tôi sau đó, lần đầu tiên biết đến Borges đấy là cả một khải ngộ - tôi cũng muốn nhân vật ấy thoát khỏi mấy thứ ngớ ngẩn như Kazuo Ishiguro.

Quả nhiên, về sau này, Tạ Hương Nhi sẽ lại đâm đầu vào những thứ như sẻ sẻ gì đó hay nhất là một thứ mốt rất gớm ghiếc của thời chúng ta: Palestine.

Cuốn sách của Borges trong nhan đề có luôn "infâme", Historia universal de la infamia, gồm những gì được viết ở quãng quanh tuổi ba mươi. Mở đầu là câu chuyện về Lazarus Morell (ngay tiếp theo: Tom Castro, rồi Ching). Borges hấp dẫn vô vàn ở chính infamia.

("Morell" làm tôi nghĩ ngay đến "Morel" xuất hiện trong nhan đề một cuốn sách của Adolfo Bioy Casares - cuốn sách mà tôi không đọc hết nổi; lời tựa của Borges cho cuốn sách ấy, Borges dùng để chê bôi Proust một cách chẳng hề liên quan: đấy không phải sự hâm đơ duy nhất mà Borges từng làm, trong đời).

Ở trên đã nói đến Voltaire: còn phải nhắc đến Rousseau nữa, nhưng mỏi tay quá. (và dẫu thế nào, cuối cùng vẫn cứ phải là Diderot)

Vị cứu tinh đáng kinh sợ Lazarus Morell

NGUYÊN NHÂN XA XÔI

Năm 1517, cha Bartholomé de Las Casas [hơi giống] lên cơn thương cảm những người Anh điêng đang bị chết trong các địa ngục cần lao, những mỏ vàng Antilles. Ông đề nghị hoàng đế Charles Quint nhập khẩu những người da đen, họ sẽ khổ nhọc thay chỗ những người kia tại các địa ngục cần lao, những mỏ vàng ở Antilles.

Nhờ sự thay thế kỳ khôi này của một kẻ yêu người mà ta có được vô biên các sự kiện: những bài blues của Handy, thành công mà họa sĩ người Uruguay, don Pedro Figari, giành được tại Paris, văn xuôi rất hắc của don Vincente Rossi, cũng người Uruguay, sự lớn lao huyền thoại của Abraham Lincoln, năm trăm nghìn người chết trong Nội chiến Mỹ, ba tỉ năm trăm triệu tiêu đi cho trợ cấp nhà binh, bức tượng Falucho tưởng tượng, việc đưa động từ "lin sơ" vào ấn bản thứ mười ba của từ điển Viện hàn lâm Tây Ban Nha, bộ phim cuồng loạn Hallelujah, cuộc xung phong mạnh mẽ lưỡi lê tuốt trần với Soler dẫn đầu đội quân "Nâu và Đen" của ông ở Cerrito, sự quyến rũ của Cô Gì đó, người da đen mà Martín Fierro sát hại, điệu rumba than van Người bán đậu phộng, thứ Napoléon luận do Toussaint Louverture sử dụng và đầu độc, thập giá và con rắn cho Haiti, máu lũ dê bị cắt cổ bằng dao của papaloi, habanera, mẹ của tango, candombe. [ơ, Borges, quên mất Heinrich von Kleist à?]

Ngoài ra: tồn tại tuyệt vời và đầy tội của Lazarus Morell, vị cứu tinh tàn khốc.