Cuốn tiểu thuyết ấy tên là L’Écriture ou la vie (Viết hay sống), lần đầu xuất bản năm 1994. Đây là một trong ba tác phẩm Semprun lấy đề tài cuộc sống tại Buchenwald, và cũng mang nhiều yếu tố tự truyện. Bộ ba tiểu thuyết này còn có Le grand voyage (Chuyến du hành lớn), tác phẩm đầu tay in năm 1963 khiến Jorge Semprun trở nên nổi tiếng, trong đó ông kể lại chuyến đi cùng 119 người tù khác tới trại Buchenwald. Cuốn tiểu thuyết còn lại trong bộ ba này là Quel beau dimanche! (Một Chủ nhật thật đẹp trời!, 1980).
Jorge Semprun vừa qua đời cách đây không lâu, trong khi ở cương vị “ông Hàn” của Viện Hàn lâm Goncourt. Sự ra đi của ông là sự ra đi của một trong những nhà văn lớn viết bằng tiếng Pháp nhưng lại không phải người Pháp. Người ta vẫn thường miêu tả ông như “một người châu Âu” toàn vẹn và điển hình. Semprun là người Tây Ban Nha, cháu ngoại một chính trị gia từng đứng đầu một chính phủ Tây Ban Nha thiên về tự do hồi cuối thế kỷ XIX, cũng có thời gian ngắn (sau thời Franco) làm đến Bộ trưởng Văn hóa Tây Ban Nha. Nhưng tác phẩm của Semprun đều viết bằng tiếng Pháp (gia đình sang Pháp tránh các sự kiện chính trị ở Tây Ban Nha từ khi Semprun còn nhỏ, và Semprun đã qua trường Henri-IV, rồi Sorbonne). Ngoài tiếng Tây Ban Nha và tiếng Pháp mà ông hoàn toàn thành thục, Semprun còn rất thạo tiếng Đức; tác phẩm cuối đời của ông là một tập hợp bài diễn văn mang tên Une tombe au creux des nuages. Essais sur l’Europe d’hier et d’aujourd’hui (Một huyệt mộ giữa lõm mây. Các tiểu luận về châu Âu hôm qua và hôm nay) mà Semprun từng trình bày bằng tiếng Đức trước đó.
Trong bài phỏng vấn dài thực hiện không lâu trước khi ông qua đời cho trang web nonfiction.fr, Semprun nhắc lại những năm tháng hoạt động bí mật, luôn luôn mang tên giả đến mức không có phản ứng gì khi nghe người khác gọi tên thật của mình, và kết quả là ông tự rèn luyện được một trí nhớ vượt trội, nó vừa đắc lực trong sự sống còn của cuộc đời lại vừa rất có ích cho công việc sáng tác văn học; Semprun là huyền thoại về thuộc lòng nhiều bài thơ. Với ông, trí nhớ thậm chí còn là “một dấu hiệu căn cước rất mạnh”.
Cái đáng nhớ nhất từ trải nghiệm trại tập trung với Semprun không phải cái đói, bạo lực, mà là sự chung đụng, không có lấy một mảnh đời sống riêng tư nào, mọi thứ đều diễn ra dưới cái nhìn của người khác. Ông cho rằng trong bối cảnh ấy, để sống được thì khả năng ensimismarse (từ Tây Ban Nha chỉ sự khép mình lại bằng cách tự nhẩm trong đầu một bài thơ) là tuyệt đối cần thiết, và với bản thân ông, những bài thơ thuộc lòng vang vọng trong óc giống như một sự cứu rỗi. Thế nhưng ở trại Buchenwald, ngoài tự khép mình, Semprun còn có cơ hội gần gũi, trò chuyện với một số trí thức nổi tiếng của châu Âu như Maurice Halbwachs, một nhân vật trọng yếu của trường phái xã hội học Durkheim, từng nghiên cứu về nguyên nhân của tự tử (mà Émile Durkheim là người khai mở) và nổi tiếng nhất với đề tài “ký ức tập thể”; người kia là Henri Maspero, một chuyên gia rất lớn về Trung Quốc và có một số nghiên cứu liên quan tới Việt Nam. Cả Halbwachs và Maspero đều chết trong trại Buchenwald.
L’Écriture ou la vie cũng nhắc tới sự hiện diện của nhà văn, chính trị gia nổi tiếng người Pháp Léon Blum ở trại Buchenwald, kèm với sự miêu tả về mùi lò thiêu xác, một cái mùi kỳ cục, rùng rợn và ám ảnh, và Semprun nói rằng lúc nào nó cũng hiện ra “trong thực tại của ký ức”. Trong cuốn tiểu thuyết này, Semprun còn viết về một nhà văn lớn thoát khỏi trại tập trung nữa, Primo Levi, tác giả Có được là người, mặc dù quãng thời gian sau này ông hết sức cố gắng tránh đọc các tác phẩm văn chương lấy đề tài trại tập trung: “Điều này thuộc vào một chiến lược cho sự sống sót”.
Và, nhất là, con người ưa tranh đấu ở trong ông (Semprun từng tham gia kháng chiến chống Đức tại Pháp và chống chế độ Franco ở Tây Ban Nha) nhận ra rất rõ ràng rằng mọi điều thật vô lý khi mà Weimar, quê hương của Goethe vĩ đại, hiện thân của tinh thần Đức, biểu tượng cho ánh sáng trí tuệ, nghệ thuật và khoa học không chỉ của nước Đức, lại cận kề với trại tập trung Buchenwald, nơi thường xuyên bốc lên mùi thiêu xác ám ảnh.
ôi, lại biết thêm một Jorge. Cảm ơn anh đã viết ba bài về Semprun và giải nghĩa "khả năng ensimismarse"
ReplyDelete