Ra quân

Chúng ta không “làm xong một công việc”, mà chúng ta nói mình “hoàn thành một nhiệm vụ”.

Ở đây, tôi rất hiểu, rằng để trỏ cùng một sự việc người ta có rất nhiều cách nói. Cũng chính điều này làm nên sự phong phú của ngôn từ, và qua đó là sự phong phú của cuộc sống. Cũng ở đây, ta có thể thấy ngôn từ có tác động đến đời sống như thế nào. Cuộc gặp gỡ và sự tác động ngôn từ-cuộc sống không chỉ đi theo một hướng, không chỉ là cuộc sống tác động vào ngôn từ để phát sinh các hiện tượng ngôn ngữ từ thú vị đến khó hiểu, từ nhẹ nhàng vui vẻ đến khó chịu nặng nề. Ngôn từ cũng tác động ngược lại một cách mạnh mẽ, tuy rằng khó nhìn hơn. “Hãy nói cho tôi biết ở tình huống như vậy bạn sử dụng thành ngữ gì, tôi sẽ nói bạn là ai…”

Nhưng có những cách nói rõ ràng không còn mấy hợp với cuộc sống hiện tại, hay nói rút gọn là không hợp với thời đại nữa, vẫn cứ tồn tại dai dẳng.

Mở báo ra, và nhất là nghe đài thông tin phường (chỉ riêng sự tồn tại của loa phường ở thời điểm này đã là một điều rất đáng nói rồi), lắm lúc tưởng chừng như ta đang sống ở một giai đoạn nào đó đã xa xưa lắm. Nhất là khi đang mắt nhắm mắt mở chưa ra hẳn khỏi giấc ngủ mà bỗng nghe thấy tiếng loa phường (mà loa phường thì cứ nhất định thường xuyên cất lên vào lúc không ngờ nhất, lúc hiểm hóc nhất và lúc ta buồn ngủ nhất), nhiều người vốn giàu trải nghiệm về một thuở gian khó thấy như thể mình rơi vào trạng thái bây giờ hay được gọi là “déjà vu”, rất có thể có ngay cảm giác chuyện trong quá khứ đang lặp lại theo một cách thức nào đó rất kỳ quặc.

Loa phường thường nghiêm túc. Họ không nói ngày mai trạm y tế bắt đầu tiêm phòng cho trẻ em, mà họ nói từ mai sẽ bắt đầu một “chiến dịch” tiêm phòng. Từ “chiến dịch” này thì ta đã rất quen: “chiến dịch Mùa Hè Xanh”, “chiến dịch phòng chống tội phạm” vân vân và vân vân. Một từ nữa cũng vô cùng thông dụng trên các phương tiện thông tin đại chúng được nhiều người dõi theo là từ “ra quân”: cảnh sát giao thông không bắt tay vào một đợt siết chặt kiểm soát người và phương tiện đi lại trên đường, mà cảnh sát giao thông “ra quân” nhằm kiểm soát sự đi lại.

Những người từng trải qua thời chiến tranh thấy như thể mình đang lạc bước quay trở lại quá khứ, thời của những ngôn từ rất đặc trưng, thậm chí có thể nói là “được mã hóa”. Những người chưa từng trải được như vậy thấy nhớn nhác trong lòng một nỗi e dè thoáng qua về mức độ nghiêm trọng của những tình hình thật ra không nghiêm trọng, nỗi e dè nhanh chóng tan biến vì theo thói quen bất kỳ thứ “biệt ngữ” nào rồi cũng trở nên quen tai cả.

Thói quen đao to búa lớn trong ngôn từ có thể phát triển rất mạnh mẽ, có ở cả các chương trình mới mẻ tường chừng vô cùng hiện đại. Trên kênh hướng dẫn trợ giúp giao thông, người ta nói “xung đột giao thông”, biến chuyện chạm nhau nhẹ nhàng giữa một xe máy và một xe đạp thành một sự kiện ngang tầm xung đột lãnh thổ, xung đột biên giới.

Và cả ở những giới vốn không mấy quen thuộc với các cuộc chạm trán, không mấy nhiều tính chất “công việc chân tay”, hiện tượng này vẫn không hề kém cạnh, thậm chí còn phổ biến hơn, được chấp nhận rộng rãi hơn. “Những ẩn dụ thời chiến” vẫn cứ sống mãi trong nhiều cách nói, chẳng hạn như người ta vẫn cứ nói một cách rất bình thường, chẳng mấy ai buồn căn vặn: “lực lượng sáng tác”, “đội ngũ nhà văn thế hệ mới”, vân vân và vân vân.

Tôi xin ngừng bài viết này tại đây, sau khi đã ra quân đầy quyết tâm, sử dụng một đội ngũ từ ngữ khiêm tốn nhưng thiện chiến, đóng góp phần nhỏ bé của mình vào một chiến dịch báo chí phản ánh đời sống hiện tại, và bây giờ đã hoàn thành nhiệm vụ để có thể chuẩn bị bước vào một chiến dịch mới khó khăn gấp nhiều lần.