03. Thiếu giấy

Hôm nay thì lạng qua tính chất vật chất của báo chí nhé :) Có những lúc tôi nghĩ đây mới là cái hấp dẫn nhất của lịch sử, có sờ thấy thì mới ấy ấy được hehe.

------------------

Làm báo, một trong những điều đáng sợ hơn cả là thiếu giấy in. Cuộc khủng hoảng kinh tế nào cũng ảnh hưởng tới phần nguyên liệu của ngành in, và qua đó tác động đầy tai hại tới báo chí và xuất bản. Năm 2008 vừa rồi, do cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ không thua kém gì cuộc khủng hoảng 1929, xuất bản của Việt Nam cũng điêu đứng vì thiếu giấy.

Trong lịch sử cũng đã từng xảy ra không ít vụ tương tự. Giở lại tạp chí Tri tân, ta có thể thấy vài lần biên tập bộ của tờ báo than phiền, ta thán về cái nạn này. Số 46 tháng Năm 1942 có bài xã thuyết mang cái nhan đề không thể rõ ràng hơn: “Lại thêm một lưỡi dao giết báo chí: nạn đầu cơ giấy nhật trình”. Chúng ta có thể hình dung còn một “lưỡi dao” khác thường trực kề cổ báo chí thời thuộc địa, là lưỡi dao của ty kiểm duyệt.

Bài báo cho biết vì tình hình chiến tranh (tức Thế chiến thứ hai đang hồi gay go bên Âu châu, có ảnh hưởng không hề gián tiếp lên đời sống kinh tế Việt Nam thời ấy), “sức sản xuất giấy báo sụt xuống một độ rất thấp, gây nên cái nạn giấy khan, giấy đắt vượt ngoài trí ta tưởng tượng”. Những con số mà bài báo đưa ra cho thấy trong vòng 10 năm, từ 1932 đến 1942, giá giấy đã tăng khoảng 7 lần.

Tri tân ai oán liệt kê những tờ báo “xanh cỏ” vì cái nạn này, kể cả vài tờ nổi tiếng như Annam Nouveau hay Hà Nội báo, còn ở Nam Kỳ, hầu như không còn tờ tuần báo nào tồn tại nổi.

Chưa hết, chỉ 6 số báo sau đó, cuối tháng Sáu 1942, số 52 của Tri tân đăng bài báo dài của học giả Hoa Bằng Hoàng Thúc Trâm, nhân vật chủ chốt của tờ tạp chí bên cạnh Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố. Bài báo nói đến nhiều vấn đề khác rộng hơn liên quan tới báo chí nói chung, nhưng cũng tiếp tục phàn nàn về sự thiếu thốn. Ở đây, nhà báo kỳ cựu Hoa Bằng, tác giả Quang Trung, anh hùng dân tộc, còn nhắc tới sự thiếu hụt của một số “phụ liệu” ngành in rất khó tưởng tượng cho con người ngày nay. Ông nói đến chuyện “không có nhiều lối chữ để đặt đầu đề hoặc để xếp bài” (nhất là loại chữ lớn, cỡ “corps” 18 cho đến 36), và đặc biệt hơn, thiếu cả các dấu ngoặc đơn, làm cho “câu văn nhiều khi thành ra ngớ ngẩn hoặc nguy hiểm hơn, là vô nghĩa nữa”. Ngày nay với kỹ thuật mới, người ta không bao giờ còn phải lo thiếu dấu ngoặc đơn nữa, nhưng nghề báo vẫn hàm chứa nhiều mối nguy khôn lường, như mối nguy nảy sinh lỗi do khâu đánh máy chữ, khiến cho có tít bài rất lớn chạy rất rõ “Nóng nòng chờ hỗ trợ” trên một tờ báo đã in, câu chuyện gây cười cho cư dân Internet đã được một quãng thời gian.

Tình trạng thiếu thốn này lâu lâu lại tái diễn. Một số Văn năm 1970 kêu ca vì tình hình giấy in quá đắt đỏ, khiến tờ báo không thể giữ giá như trước được. Kể cả ngày nay, thời đại của sản xuất phát triển hết mức, thỉnh thoảng khi thấy giấy báo hoặc giấy in sách chất lượng tồi quá, ta liền có thể nghĩ đến một cuộc thiếu giấy mới mà xuất bản và báo chí đang âm thầm vấp phải.