Imitatio Dei

Nhận được mấy quyển sách mới, có quyển của Sellier tập essai mấy chục bài, trong đó có bài về mythe (huyền thoại), cố gắng trả lời câu hỏi "Huyền thoại văn chương là gì?".

Ba bậc thầy trong lĩnh vực huyền thoại học là Claude Lévi-Strauss, Georges Dumézil và Mircea Eliade. Tiếp nối các nhà dân tộc học, "huyền thoại văn chương" cũng nhanh chóng trở thành một đối tượng nghiên cứu rộng khắp, trong đó có các đỉnh cao chẳng hạn như tác phẩm của Denis de Rougemont và nhất là loạt sách về nhân vật don Juan của ông thầy Pierre Brunel của tôi (don Juan là một trong những huyền thoại lớn của Tây phương rất hiếm hoi không xuất phát từ Hy Lạp).

Mircea Eliade đã từng e ấp xuất hiện ở Việt Nam trên hai số tạp chí Văn học nước ngoài cách đây đã lâu, nhưng chắc ít người biết. Đó mới là một nửa bản dịch Cái thiêng và cái phàm (Le Sacré et le Profane) của nhà bác học gốc Rumani, một trong ba nhân vật Rumani nổi tiếng nhất thế kỷ XX, bên cạnh Eugène Ionesco và Emil Cioran (tất nhiên là phải kể cái bác gì độc tài cái gì cu cu quên béng mất rồi).

Paul Ricoeur trong một quyển hồi ký đã tỏ ý vô cùng tiếc nuối vì nước Pháp không giữ chân được Eliade, để Eliade bỏ sang Chicago mất (trường hợp nước Pháp mất người cho Chicago có vẻ phổ biến nhỉ, như hiện nay là hòa thượng Thích Học Toán ấy :d).

Người dịch cuốn sách của Eliade sang tiếng Việt là dịch giả Huyền Giang, một trong những người có công lao lớn nhất trong việc dịch sách thuộc mảng khoa học xã hội, nhất là dân tộc học, sang tiếng Việt. Huyền Giang thuộc nhóm một vài học giả tập trung quanh nhà xuất bản Thế Giới, tạp chí Văn hóa Nghệ thuật và Đỗ Lai Thúy.

Các bác sắp được đọc toàn bộ bản dịch của Huyền Giang, nửa quyển đã đăng Văn học nước ngoài và nửa quyền còn lại mới chỉ ở dạng bản thảo :)

Đọc các nghiên cứu về huyền thoại trong tiếng Việt lại nhớ bác sĩ Trần Ngọc Ninh, người đưa ra quan điểm "huyền mà không hoặc" khi bàn tới huyền thoại, ngay từ những năm 1970.

Theo Eliade, con người bắt chước thần linh (imitatio dei) là chuyện đương nhiên, phổ biến, không có gì phải đặt ra vấn đề, ở những "con người tôn giáo". Kích thước thời gian và không gian đều hết sức khác biệt giữa "con người tôn giáo" và "con người không tôn giáo". Con người không tôn giáo không thể hiểu nổi một số chuyện. Bắt chước thần linh là chuyện đương nhiên, nên việc Aristote đưa ra khái niệm mimesis (bắt chước/mô phỏng) không phải là một cái gì đó quá khó hiểu. Có một độ chênh nhất định giữa imitatio dei và mimesis trong sáng tạo nghệ thuật, nhưng ít ra là có căn cứ để hiểu được.

Con người phàm tục không hiểu được bản chất của sự bắt chước, và thường xuyên thô thiển quy chuyện đạo văn về vấn đề luân lý. Xã hội trí thức Việt Nam hiện nay đang có đầy đủ dấu hiệu của một xã hội bất tri về tinh thần tôn giáo.

Ở đây vẫn chưa bàn tiếp về khía cạnh tạo sinh của đạo văn.

* Nhìn thấy cụm imitatio dei là tức khắc thấy rùng mình sởn gai ốc nhớ về một thời lăn lưng học tiếng Latinh hic.

+ Giờ mới biết hóa ra nhiều người choáng vì Washington Square của Henry James thế. Me too :) Có một lần trong một cuộc hội thảo, tôi đã lấy đúng ví dụ về Henry James để phản đối ý kiến cho rằng các nhà văn nữ mới hay viết về đám cưới, hôn nhân. Làm gì có chuyện đó :d