Hội Trí Tri

Không ai lạ gì Hội Trí Tri (cái tên "Trí Tri" lấy từ sách Đại học; trụ sở nằm ở số 59 phố Hàng Quạt, "rue des Éventails" - rồi sau một số thay đổi, thành số 47; yếu nhân rất lớn là Nguyễn Văn Tố).

Trước hết, điều lệ của Hội Trí Tri (giống ởkia, điều lệ của một hội khác):

Như ngay ở đầu có thể thấy rõ: hội Trí Tri được thành lập năm 1892 (còn cụ thể hơn nữa: ngày 1 tháng Tư năm 1892); đầu thập niên 90 của thế kỷ 19 là giai đoạn hình thành, bắt đầu hoạt động của không ít thiết chế đặc biệt quan trọng của Đông Dương Indochine (nhất là ở Bắc Kỳ Tonkin) - và đến cuối đó thì EFEO.

Nhưng vẫn có một điều: mọi nơi đều nói là hội Trí Tri tồn tại từ 1892 đến 1946. Tôi không nghĩ thế: thời Pháp Chiếm đóng (1947-1954), hội Trí Tri có hoạt động trở lại. Tôi sẽ còn quay trở lại với điểm này sau.

Hội Trí Tri (chủ yếu) làm gì? theo điều 2, những gì Hội làm liên quan đến giảng dạy, thuyết trình và trò chuyện ("causerie" - đây là một từ rất đáng quan tâm; tôi sẽ còn trở lại). Những ai có thể trở thành thành viên của Hội? theo điều 4, phải là người có quốc tịch "annamite".

Điều 3 cho thấy các dạng thành viên của Hội:

Thứ nhất, hội viên sáng lập

Thứ hai, hội viên "thông thường" (membres titulaires), những ai đăng ký vào hội (và đóng tiền theo quy định)

Thứ ba, hội viên danh dự hoặc "người bảo trợ" (protecteurs): những người này được bầu (cộng thêm cả điều 4 thì có thể thấy đây là dạng hội viên có thể không mang quốc tịch Annammite), do phiên họp toàn thể (Assemblée générale)

Thứ tư, dạng hội viên "bienfaiteur", những người cho Hội nhiều tiền (được quy định là từ 50 đồng piastre trở lên, và phải là tiền mặt - xem thêm điều 14, 15, 16, 17 và 18 thì có thể biết chi tiết hơn: hội viên thông thường thì phải đóng phí, 25 xu mỗi tháng, hội viên danh dự và "bienfaiteur" không phải đóng; những ai nộp luôn 20 đồng piastre một lần thì cũng không cần phải nộp tiền phí nữa)

Vài điều quan trọng khác trong bản điều lệ: điều 9 nói đến tờ "bulletin" tức là "tập san" của Hội; điều 6 nói rõ cơ cấu tổ chức. Ngoài "Assemblée générale" tức là cuộc họp toàn thể hội viên, còn có "Consel d'Administration", ban điều hành, trong đó có một chủ tịch cùng nhiều vị trí khác (chủ yếu liên quan đến quản lý tiền và thư viện).


Một số danh sách:

Như vậy, tất cả "chủ tịch danh dự" đều là toàn quyền Đông Dương.

Danh sách "hội viên danh dự" gồm tuyệt đại đa số người Pháp, ngoài Hoàng Cao Khải và Hoàng Trọng Phu; cũng trong danh sách ấy, có Jules Bosc, Pierre Pasquier, René Robin và Jean Przyluski là những nhân vật chính trong câu chuyện ởkia (nhưng có một điểm cần lưu ý: không có tên Louis Marty).

Chủ tịch đầu tiên (trong một quãng thời gian rất ngắn) của Hội Trí Tri là Nordemann (Ngô Đê Mân); ở thời điểm bản điều lệ được soạn thảo và phê chuẩn, chủ tịch là Đào Văn Sử.

Danh sách "Comité de Patronage" ngay bên dưới phần tên các chủ tịch Hội cũng rất đáng quan tâm.

Danh sách "Membres perpétuels et Membres titulaires" tức là hội viên thông thường còn rất dài - trong đó có tên cả Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Văn Vĩnh lẫn Phạm Quỳnh.

1920-1921 là thời điểm rất quan trọng trong lịch sử của Hội Trí Tri, tôi thấy là nên lấy nó làm điểm mốc để bắt đầu câu chuyện - tôi sẽ sớm trở lại, trong sự nhấn mạnh vào Nguyễn Văn Tố.



NB. đã tiếp tục bài "1789 (I) Burke-Michelet-Carlyle-Furet": một cuộc cách mạng có thể diễn ra trên những phương diện nào?