Mười bài cửa sổ của Rilke

Con phượng hoàng đích thực của văn chương Đức, Rilke, ngay trước khi rời khỏi đây để đến một ailleurs (tên tập thơ năm 1948 ấy của Henri Michaux, Ailleurs, thâu tóm một trong những tinh túy sâu thẳm nhất của thơ), đã có tiếp xúc (chạm cánh phượng hoàng) với một phượng hoàng khác, một ailleurs khác, Marina Tsvetaieva.

Đó là năm 1926. Rainer Maria Rilke, cho tới thời điểm này, đã sống ở Muzot (Valais) được năm năm. Sau quãng đời tuổi trẻ giông bão (Praha, rời bỏ, nước Nga, Tolstoi, người phụ nữ gốc Saint-Petersburg phủ bóng trùng lên những thiên tài lớn nhất một thời, Lou Andreas-Salomé), năm 1902 lần đầu tiên Rilke đến Paris, trở thành thư ký cho Rodin trong vài năm rồi cãi cọ, đoạn tuyệt. Nước Đức, nước Ý, nước Nga sẽ không để lại cho Rilke nhiều dấu ấn bằng nước Pháp. Malte Laurids Brigge là những gì Paris mang lại, Hôtel-Dieu, cái chết, những con người mang nhiều khuôn mặt. Sau mười năm sáng tạo điên rồ và dịch chuyển còn điên rồ hơn, đến 1912, Rilke bắt đầu viết các "Élégie" (bi ca/sầu ca) danh tiếng, nhưng ngay lập tức rơi vào ngõ cụt của sự viết. Kéo dài mười năm liền của bí bách, chiến tranh, mãi đến 1922, các Élégie mới hoàn thành được. Và không ngờ nhất là sau đó rồi lại còn có các xon nê cho Orphée, và còn bất ngờ hơn, năm loạt thơ viết bằng tiếng Pháp. Muzot đã mang lại cho Rilke đợt sinh khí cuối cùng, cũng là lần hóa thân tuyệt đẹp của phượng hoàng hồi sinh từ đám tro (chẳng biết là lần hồi sinh thứ mấy).

Món trả nợ của Rilke cho nước Pháp trước đó đã gồm bản dịch một tác phẩm của André Gide (tương ứng trong tiếng Việt là Đứa con đi hoang trở về: xem ở đây, quyển có bìa màu đen), rồi bản dịch Charmes của Paul Valéry. Dường như thấy như thế vẫn là chưa đủ, quãng thời gian cuối đời, Rilke viết những bài thơ tiếng Pháp, đúng thời điểm bản dịch tiếng Pháp Malte Laurids Brigge (của Maurice Betz) chuẩn bị được in.

Chỉ có Vergers và Les Quatrains valaisans được xuất bản khi Rilke còn sống (NRF, 1926). Les Roses và Les Fenêtres in năm 1927, ngay sau khi Rilke qua đời: Les Roses in tại Stols, Hà Lan, với lời tựa của Valéry, còn Les Fenêtres (Mười bài cửa sổ) in tại Paris, Librairie de France, cùng mười tranh phụ bản của Baladine Klossowska (một trong hai phụ nữ được Rilke đề tặng Les Fenêtres). Mãi đến 1949, loạt thơ cuối cùng (được coi là còn dang dở) Tendres impôts à la France mới được ấn hành lần đầu.

Mười bài cửa sổ là khi cửa sổ được đưa trở lại cốt tủy thuần túy nhất của nó: cửa sổ chính là sự rung động.

Mười bài cửa sổ

Rilke

tặng Mouky và tặng Baladine

I

Chỉ cần trên ban công

hay trong khung cửa sổ

một phụ nữ ngần ngừ…, là

đã đủ trở thành

người mà ta đánh mất

ngay lúc thấy hiện ra.

Và khi tay nàng chỉ

đưa lên trên mái đầu

kết tóc mềm thành lọ, thì

còn đáng nữa đâu

mất mát, rồi bất hạnh

một ánh chớp rực sâu

II

Cửa sổ lạ, mi bảo ta nên đợi

qua thổn thức một tấm rèm màu be

Cửa sổ hỡi, ta phải theo lời gọi

Hay là không? Nhưng ta biết chờ ai?

Nhưng ta nguyên vẹn, cuộc đời lắng đọng

tim đầy tràn nỗi mất mát cơ mà?

Con đường phía trước, niềm nghi ngại, mi

nỗi quá mức trao ta, ngăn bước chân giấc mộng

III

Chẳng phải mi là, cửa sổ

kỷ hà học của chúng ta?

một hình đơn sơ cũng đủ

khuôn cuộc đời bao la

Người ta yêu chẳng đẹp hơn được nữa

khi hiện ra ở trong ô cửa sổ

ôi, mi đã biết cách đóng khung nàng

rồi gửi nàng đi vào trong vĩnh cửu

Hết mọi tình cờ*. Và ta

rơi vào tình yêu, chính giữa

chẳng còn nhiều không gian nữa

cho ta ngự trên

IV

Cửa sổ, chính mi, ôi khoảng đợi

đã biết bao nhiêu lần

nóng ruột, một cuộc đời tràn tới

rơi tiếp một cuộc đời.

Mi vừa chia cách vừa lôi cuốn

động như biển -

bất thình lình mi thành gương soi

mặt ta lẫn không phải mặt ta

một mẩu tự do bị tàn phá

vì tay số phận

nhờ đó mà bình đẳng giữa ta và

nỗi quá mức bên ngoài

V

Ý nghĩa của lễ nghi

mi nhúng vào tất cả

một người bên cửa sổ

cũng đợi chờ, nghĩ suy

Biếng lười và lơ đãng

cũng trở nên trịnh trọng

nhờ mi người ấy giống

một chút với chính mình

Đứa bé con buồn chán

tựa vào mi để mơ

áo nó hóa chỗ trú

cho thời gian hững hờ

Và những người tình nữ

bất động nhợt nhạt nhòe

đính lên cao như bướm

tuyệt sắc những cánh xòe

VI

Từ tận sâu căn phòng, cái giường, chỉ còn vẻ nhợt nhạt phân chia

           cửa sổ đầy sao nhường chỗ cho cửa sổ keo kiệt

                        báo hiệu một ngày.

Nhưng nó đã lao bổ tới, nghiêng người xuống, ở lại đây:

           sau sự rời bỏ của đêm, là tuổi xuân của trời

                       nói lời đồng ý!

Nữ tình nhân êm dịu chẳng ngắm nhìn điều gì trên bầu trời buổi sáng

           chẳng gì hết, ngoài chính bầu trời, ví dụ vĩ đại:

                        chiều sâu, độ cao!

Ngoài lũ bồ câu vẽ ra trong không trung những vòng tròn đấu trường

           những đường cong mềm rực sáng bay của chúng mang

                        dịu dàng trở về.

VII

Cửa sổ, ai mà chẳng kiếm

để thêm vào cho căn phòng

tất tật những số quá lớn

nhân bội lần lên trong đêm

Cửa sổ, nơi ấy từng ngồi

niềm dịu dàng, người phụ nữ

trong công việc cứ êm trôi

và thật tĩnh…

Cửa sổ, hình ảnh uống vào

nảy mầm bên trong cái bình

Khóa thắt lưng

thít cho thật chặt ánh mắt

VIII

Hàng giờ cảm xúc, em

đứng tựa bên cửa sổ

chực bên bờ hữu thể

lơ đãng, căng thẳng, em

Giống như là lũ chó

đi ngủ, chân đặt lên

giấc mơ bất chợt thở

dồn đến những dịu êm

hai tay em mang lại

Rồi mọi thứ chuyển di.

Trên người em và cả

em chẳng nói: đi đi!

IX

Thổn thức, thổn thức, và thổn thức

Cửa sổ hỡi, có ai tựa chưa

Khoảng buồn tấm tức

mượt mà mấp máy mưa

Có là quá sớm hay quá muộn

cũng tay mi quyết định mà thôi

mi, tấm rèm, mặc lên

vỏ trống rỗng

X

Nhìn em đứng tựa

cửa sổ tuyệt cùng

anh mới hiểu ra, và uống

vực thẳm vô chừng

Tay em chìa

vào đêm chia ly

đuổi đi từ trong anh

những rời bỏ

cả em, cả anh

Cử chỉ ấy hình như muốn nói

lời vĩnh biệt mênh mông

biến anh thành gió

để rồi, rơi tuột xuống dòng sông


* cần phải nhìn thấy ở câu thơ của Rilke, "Tous les hasards sont abolis", một "parodie", đồng thời là lời đáp của riêng Rilke, cho cái câu bất hủ của Mallarmé: "Un coup de dés jamais n'abolira le hasard", một cú gieo xúc xắc chẳng bao giờ loại trừ được sự tình cờ


NB. tôi không cho phép các trang mạng đăng lại các bản dịch trên đây của tôi, đặc biệt là các trang web văn chương và các trang chuyên đăng thơ; tất nhiên, tôi biết khả năng cao nhất là chẳng ai thèm lấy, nhưng tôi cứ nói trước, tránh khi xảy ra chuyện lại lùm xùm mệt người, tôi không thích dính lùm xùm trong phạm vi Rilke