Thơ: bi ca và trí tuệ

Tập thơ này:

là một trong ba tập thơ lớn nhất của miền Nam trước 1975, hai tập còn lại là Mưa nguồn của Bùi Giáng và Chiến tranh Việt Nam và tôi của Nguyễn Bắc Sơn (xem thêm ở đây)

Mặt trời tìm thấy còn hơn Tôi không còn cô độc nhiều.

Hôm trước đang nói dở câu chuyện về "bi ca" tức "élégie", Rilke và nhà thơ Việt Nam nào thực sự viết "bi ca", thì vướng tí chút lộn xộn :p nên giờ mới nói tiếp được.

Bi ca là một vấn đề hết sức lớn của văn chương phương Tây. Tôi từng dịch một bài (xem ở đây), một người đã gọi ngay một người là "élégiaque", tức là một cách vinh danh rất lớn; vì kinh ngạc quá nên tôi đã dịch ngay bài ấy: hai ông thầy của tôi, một trực tiếp, một gián tiếp, xưa kia chẳng ưa gì nhau, thế mà về già lại đổ đốn đi ca ngợi nhau :p

Thơ Việt Nam nếu có một thứ rất đặc biệt, thì là "thơ thể hành".

Đặc điểm của thơ thể hành là rất dễ làm. Ai cũng làm được, gần gần như lục bát. Tôi chỉ cần ngồi năm phút là tạo ra được một bài nhìn qua rất là giống "Tống biệt hành" (không hề nói phét). Lời lẽ hoang vắng, đầy mélancholie và nostalgie, chữ nghĩa khúc khuỷu, nhịp thơ uất hận vân vân. Nhưng đó là nhìn vẻ ngoài. Thơ thể hành dễ làm nhưng có một đòi hỏi cốt yếu, chệch một li là hỏng: bài thơ phải thực sự nhất khí quán hạ. "Thăm mả cũ bên đường" của Tản Đà chưa hề ăn thua, mà tôi thấy đỉnh cao của thể này chính là "Giời mưa ở Huế" của Nguyễn Bính.

Người ta rất ca ngợi bài "Ta về" của Tô Thùy Yên, nhưng đó là một bài thơ hỏng.

Còn bi ca? Nhà thơ Việt Nam duy nhất viết bi ca là Thanh Tâm Tuyền.

Bài thơ dưới đây, trong tập Mặt trời tìm thấy, là một kiệt tác lớn:

bài bi ca này của Thanh Tâm Tuyền còn đặc biệt ở chỗ: nỗi sầu bi của nó đặt vào tương lai, một hiện tượng rất quái gở

Loạt bài thơ ngắn dưới đây ít được quan tâm nhưng thật ra là những bài siêu hạng:

Sẽ chẳng thấy chúng có gì hay nếu so sánh với thơ Việt Nam cùng giai đoạn hoặc khác giai đoạn. Nhưng nếu lấy quy chiếu là một nhà thơ chẳng hạn như Rilke (xem ở đây) là bắt đầu thấy khác.

Trong cùng tập thơ của Thanh Tâm Tuyền, có những "élégie" đúng nghĩa hơn nhiều, kể cả về mặt hình thức. Đây là đoạn mở đầu của "Đêm":

Còn trí tuệ trong thơ là gì? Nghe có vẻ khó, nhưng không khó đến thế. Charles Simic đã nói gần như đầy đủ về điều này trong cuốn sách dưới đây:

Để đi sâu hơn nữa vào "élégie", tôi sẽ chuyển qua một nhà thơ Pháp, rất đặc biệt với loạt "élégie" của mình (rất thích hợp để tiếp tục bàn về các "élégie" của Rilke): Francis Jammes.



Phạm Công Thiện và Rilke
Rilke, Benjamin và Gide
Mười bài cửa sổ của Rilke
Marina Tsvetaieva
Walter Benjamin về Marcel Proust