Hà Nội từ 1947 đến 1954: Ông Thủ hiến nói

Nguyễn Vỹ, ngay khi người Nhật đảo chính Pháp, vội vã rời Hà Nội. Như vậy là khôn ngoan, vì Nguyễn Vỹ thuộc vào các nhân vật Việt Nam hiếm hoi rất sáng suốt, nghi ngờ dã tâm của người Nhật tại Đông Dương từ rất sớm. Tôi không hiểu tại sao trí thức Việt Nam bao nhiêu đời cứ sùng bái Nhật Bản như vậy - điều này, cái sự sùng bái này, có lẽ mới chính là một trong những nguyên nhân không nhỏ cho tình hình be bét của chúng ta, chứ chẳng phải cái gì khác đâu.

Ta biết chi tiết nêu trên nhờ Tuấn chàng trai nước Việt. Một điều rất đáng tiếc: bộ sách đã dừng lại ở thời điểm 1945, ta không có được lời chứng thêm nữa về những năm Nguyễn Vỹ làm báo tại Đà Lạt, một giai đoạn rất quan trọng. Năm 1952, như ta đã biết, tờ Phổ thông ra số 1, sau mới chuyển về Sài Gòn; cũng tại Sài Gòn: tờ Thằng Bờm. Nhưng trước đó, Nguyễn Vỹ còn làm một số tờ báo khác, trong đó đặc biệt quan trọng là tờ Dân chủ. Dưới đây, ở thời điểm cuối năm 1949, là bài Nguyễn Vỹ phỏng vấn Nguyễn Hữu Trí, Thủ hiến mới nhận chức của Bắc Việt, thế chỗ Tổng trấn Nghiêm Xuân Thiện (đăng Dân chủ).

Ông Thủ-hiến Bắc-Việt đã nói gì với báo Dân-Chủ nhân dịp vào Dalat dự hội đồng Thủ-Hiến?

Lần đầu-tiên, cách đây 3 hay 4 tháng, tôi gặp ông Nguyễn-hữu-Trí chưa phải là Tổng-Trấn, thì ông là một người rất giản dị, rất khiêm tốn. Trong đám đông người đến dự tiệc trà hôm ấy tại dinh đức Bảo-Đại, ông Trí đứng riêng một chỗ, trầm ngâm, quạnh-quẽ hình như ông ưa tĩnh-mịch hơn là náo-nhiệt ồn-ào. Tôi có cảm-tình ngay với ông từ hôm ấy.

Đến nay ông làm Thủ-Hiến Bắc Việt, tôi lại được hân hạnh gặp ông ở Dalat, vẫn một người trầm ngâm tịch mịch như xưa. Ông vẫn giản-dị và khiêm-tốn, mà không phải không lanh lợi, cương-quyết, rất khôn khéo về ngoại-giao.

Ông tiếp tôi thân-mật trong một văn phòng của khách-sạn Lâm-Viên. Với giọng nói chậm rãi, điềm-đạm, và rất là thành thực, ông kể cho tôi nghe những khổ-tâm của một người công-dân ra giúp nước trong lúc này.

Ông bảo:

- Nếu nói rằng mình đã được hoàn toàn độc-lập, thì mình tự dối mình. Nhưng ta phải cố gắng. Tất cả công-dân Việt-Nam ta đều phải cố gắng. Thì rồi một ngày không xa, ta sẽ dành [sic] được độc-lập hoàn-toàn cho Tổ-Quốc, độc-lập thực sự mà Quốc-dân ta ai cũng nóng lòng mong mỏi.

Tôi hỏi ông:

- Thưa ngài, về vấn-đề độc-lập, xin ngài vui lòng cho Quốc dân rõ những kết quả cụ thể của sự thực-hiện chủ-quyền Việt-Nam ở Bắc-phần, từ khi ngài nhậm chức:

a) Về hành-chính, tư-pháp.

b) binh-bị, công an,

c) kinh-tế, lý-tài,

d) văn-hóa, y-tế, v.v…

Ngài có đủ những cán-bộ điều khiển các cơ-quan ấy không? Có người Pháp giúp việc cho Ngài không? Họ giúp bằng cách nào?

TRẢ LỜI: Sự thực hiện hoàn toàn chủ-quyền nội trị ở Bắc-Việt phải đợi kết-quả cuộc hội nghị thi hành hiệp-ước ngày 8-3-49.

Tuy vậy, về phương diện chủ quyền nội trị, cũng đã thực-hiện được nhiều điểm khả quan và trong một phạm-vi khá rộng.

Hành chính. – Việc cải tổ và điều hành các cơ quan hành-chính (Thủ-hiến phủ, tỉnh, quận, xã) đều do người Việt-Nam đảm nhiệm. Người Pháp hoàn toàn không can thiệp đến.

Các nhân viên hành chính (tỉnh-trưởng, quận trưởng, v.v…) đều do vị Thủ-hiến Bắc-Việt kén chọn và bổ dụng.

Thủ-hiến phủ ở Bắc-Việt đã tổ-chức được 15 Sở cấp phần do toàn người Việt điều khiển. Duy trong sở Cảnh binh, hiện vì thiếu nhân-viên chuyên môn còn tạm dùng một-số nhân-viên Pháp, nhưng những nhân viên này chỉ giữ chức vụ thừa hành, họ vẫn tỏ ra có kỷ luật và tuân thượng lệnh.

Tư-pháp. – Các cơ quan tư-pháp Việt-Nam (Công-Tố-Viện, Tòa Thượng-Thẩm, Tòa Sơ-Thẩm, v.v…) do Chính-phủ Trung-Ương Lâm Thời tổ-chức vẫn chưa thay đổi gì hết, còn đợi kết quả cuộc đàm phán Saigon.

Tại hội nghị thi hành hiệp-ước ngày 8-3-49 đang bàn đến vấn đề tư-pháp, nhất là sự tổ-chức các tòa-án hỗn hợp để xử những việc có liên can đến ngoại kiều.

Binh bị. – Từ trước tới nay, vẫn có Nghĩa-Dũng-Binh phụ trách việc giữ an-ninh cho dân chúng tại các tỉnh. Đoàn này vừa mới đổi tên là Bảo-Chính-Đoàn, và số lực lượng càng ngày càng khuếch trương để đủ sự nhu cầu. Các cấp chỉ-huy toàn người Việt cả.

Chính phủ Trung-Ương đã tổ-chức ở Bắc Việt một trung đoàn Việt Binh (2^e Bataillon Viêtnamien [chú ý: “bataillon” là tiểu đoàn chứ không phải trung đoàn]) do thiếu tá Việt-Nam chỉ-huy.

Công-an. – Sở Công-An Việt Nam đã bành trướng ra khắp các tỉnh. Việc phát giấy thông hành trước kia do người Pháp giữ, nay trả lại cho các cơ quan công-an của ta.

Sở Cảnh Binh Bắc Việt đã hoàn toàn thuộc về ta điều khiển và phụ-trách.

Kinh-tế. Mọi việc kinh tế và tiếp tế thực phẩm và nguyên liệu cần cho các nhà sản xuất Việt Nam đều do Sở Kinh-tế Bắc Việt đảm nhiệm: việc phân phối các nguyên liệu, cũng như các thực phẩm rất được công bằng và hợp-lý. Bắt đầu từ 1-11-1949, sở Kinh tế Pháp sẽ bỏ đi, trả lại hết quyền cho Sở Kinh-Tế Việt Nam.

Việc tiếp tế gạo cho dân Bắc Việt đã có kết quả cụ thể rõ rệt: dân đã tránh được nạn chết đói, và nạn đầu cơ; giá gạo đã xuống dưới mực 400$ một tạ.

Tài-chính. – Các thuế trực thu và một vài thứ gián thu do nhà đương-cục Việt Nam lập và thu. Các thứ thuế ấy đánh cả vào ngoại-kiều.

Để tiết kiệm công-quỹ, Thủ-hiến Bắc-Việt đã làm cho đơn-giản bộ máy hành chính (bỏ vài cơ quan không cần, xáp nhập [sic] nhiều cơ quan tương đương vào một số).

Văn hóa. – Số học sinh tăng lên nhiều.

Thủ-hiến Bắc-Việt đã đặc biệt chú ý đến việc tăng số trường học và số giáo viên.

Số các trường hương-học được tăng nhiều; các hương-sư được kén chọn rất kỹ-lưỡng: không những phải có bằng cấp, lại còn phải theo học lớp tu nghiệp.

Nhà đương-cục Pháp đã trao lại một số trường; và các trường từ trước vẫn dùng làm trụ-sở, các cơ quan hành chính Việt-Nam đã được trả lại để làm lớp học. (Trường Nữ-học Đồng Khánh, trường Sinh Từ ở Hà nội, trường Nữ-học Ngõ Nghè ở Hải-phòng, v.v…). Số lớp học của mấy trường cũng tăng.

Số các giáo viên cũng vậy: các giáo viên cũ được bổ dụng nhiều; lại mở kỳ thi tuyển các giáo viên mới, có mở cả lớp sư phạm.

Không kể trường trung học Chu-văn-An và Trưng-Vương ở Hà nội đã tổ chức lại và khuếch trương thêm cho hoàn bị, ở vài tỉnh lớn đã bắt đầu thiết lập các lớp ban trung học: Hải-phòng, Nam-định, Hải-dương (Ông xem bảng so sánh hai niên học 1948-1949 và 1949-1950 sau đây thì rõ.

Ông Thủ Hiến mở cặp da, soạn một xấp giấy đánh máy đưa tôi xem:

- Thưa ngài, về Y-tế, đã mở mang như thế nào?

- Các cơ-quan Y-tế đã được tổ-chức lại hoàn-bị, và khuếch-trương thêm nhiều.

Tại Hà-nội, các bệnh viện vẫn do Bác-sĩ người Việt thiết-lập lại, tổ-chức và điều-hành.

Tại các tỉnh, các nhà thương cũng do người Việt đảm nhiệm.

Nhiều nhà phát thuốc đã đặt tại các quận, và một số cán-bộ Y-tế đã được huấn-luyện và phái đi các nơi tiêm thuốc trừ dịch và truyền bá vệ-sinh. Xin ông xem bảng-kê sau đây:

Ông Thủ-hiến cất giấy vào cặp, và chững-chạc nói tiếp:

- Trong khi chờ đợi kết quả cuộc hội nghị Saigon, nhờ thiện chí và lòng thành thực của nhà đương-cục Pháp, chủ-quyền nội-trị ở Bắc-Việt đã thực hiện dần dần một cách khả quan. Người Pháp không những đã trả lại nhiều cơ-quan hành chính hay chuyên môn, họ lại không ngần ngại trả lại tất cả những nhân-viên Việt-Nam có khả-năng mà chính phủ Việt-Nam cần đến. Các Sở Việt-Nam đã tỏ ra tận tâm đặc biệt với công vụ: trong tình thế khó khăn hiện tại, thiếu phương sách thích hợp, thiếu phương tiện chuyên môn mà tình hình tài chính lại không được rồi rào [sic]. Những kết quả cụ-thể đã lượm được mà tôi vừa kể rõ cho ông nghe, làm cho ta vững lòng tự tin và phấn khởi theo đuổi công cuộc phục hưng đất nước.

- Xin ngài cho biết số dân tản cư ở Hà-nội và các tỉnh đã về gần hết chưa? Tình hình sinh hoạt của đồng bào ngoài Bắc trong lúc này, và chính sách Ngài đang áp dụng để cải thiện đời sống của nhân dân?

- Số dân hồi cư về Hà-nội và Hải-phòng đã đông được bằng trước:

Hà nội:        170.000 dân

Hải phòng: 80.000    ---

Kể từ ngày đức Bảo-Đại về nước, tổng số dân hồi cư được hơn 80.000 người.

Tình hình sinh hoạt của đồng-bào Bắc-Việt lúc này tôi đã nói rõ trong bức thư tôi đã gửi ông hôm trước về việc tổ chức một cơ-quan cấp-tế ở Trung-Việt (Thư số 5873 - VP/THP ngày 23-10-49).

Việc cải thiện đời sống của nhân dân đã được các cơ-quan Bắc-Việt đặc-biệt chú ý, và nỗ lực hoạt động để giúp dân gây lại cơ-nghiệp xưa.

Sở Xã-hội Cứu-tế và Sở Y-tế tăng gia hoạt động để giúp đồng-bào đỡ đau khổ, bớt bệnh tật (lính thợ hồi hương, tù-binh, cô-nhi quả-phụ, nạn nhân chiến-tranh).

Sở Kinh-tế đã phân phối nguyên liệu cho các nhà tiểu công nghệ, và đã giải quyết được mỹ mãn vấn đề tiếp-tế gạo. Sau một hồi hoạt động ráo riết, Thủ-hiến Phủ đã giải quyết được vấn đề gạo. Giá gạo đã hạ xuống từ 800$ đến 400$ 1 tạ.

Sở Nông-Lâm và sở Thú-Y đã cố tìm cách cung cấp cho nông dân ngưu-canh điền-khí, bảo vệ gia súc, và đã lựa chọn phân phát các hạt giống và trứng tầm, và tăng gia sản xuất ngũ-cốc, nhất là ở các miền dân mới hồi cư. Số ruộng cày cấy, năm ngoái chỉ bằng 1/3 diện tích 1945, nay đã lên đến hơn 1/2.

- Ngài có thẳng tay trừng trị nạn nhũng nhiễu hối lộ trong giới công chức của Chính phủ không? Ngài có gặp những phản động lực nào không?

- Tôi đã cải-tổ lại ngạch Thanh tra Hành-chính và Chính-trị. Ban này gồm có một vị tổng Thanh-tra và nhiều vị Thanh tra phụ lực. Tuy mới bắt tay vào việc có 2 tháng mà ba Thanh tra đã tra xét được hơn 100 vụ án hối lộ, hà lạm, v.v…

Đối với những nhân-viên phạm lỗi, tôi đã không ngần ngại mà thải trừ hoặc truy tố trước tòa-án rồi.

Cố nhiên việc trừng trị bao giờ cũng gây nhiều ta oán của những phần tử xấu xa, song không vì thế mà công cuộc chấn chỉnh lại các cơ-quan có thể bị trở ngại.

- Thưa ngài, dư luận của đồng-báo ngoài Bắc đối với Trung-Cộng tiến gần biên giới Bắc Việt có xôn xao lắm không? Họ có thành thực tin tưởng ở chính sách của Quốc-trưởng Bảo-Đại không?

- Đồng bào Bắc Việt lúc nào cũng thành thật tin tưởng rằng chính sách của Quốc-trưởng Bảo-Đại sẽ đem lại cho toàn thể Quốc-dân: Độc-Lập, Thống-Nhất và Hòa-bình, Trật-tự.

Một trong những chứng cớ rõ rệt nhất là trong hai cuộc đi kinh lý vừa qua của Quốc-trưởng, dân chúng Bắc-Việt, từ thành thị tới thôn quê, từ già đến trẻ, đủ mọi từng lớp đã đón tiếp Ngài với một tấm lòng chân thành và nhiệt liệt hoan hô.

Như vậy trong khi Quốc-dân muôn người như một đều hướng về Quốc-trưởng những cuộc biến chuyển của tình hình thế-giới không thể làm cho dân ta xao-xuyến, vì ai nấy đều vững tâm rằng Quốc-trưởng sẽ dư trí sáng suốt và tài khôn khéo để nhận định tình thế mà áp dụng một chính sách thích hợp.

- Cảm tưởng của Ngài đối với vấn-đề Trung-Cộng nếu nước Pháp nhìn nhận Chính-phủ Mao-trạch-Đông?

Ông Trí mơ màng nhìn khung trời xanh ngoài cửa sổ.

- Vấn đề này nêu ra hơi sớm…

- Xin Ngài cho biết ý kiến Ngài đối với Chính-phủ hiện thời: trước tình hình rất khẩn cấp của Quốc-tế, Chính phủ cần phải sửa đổi, cần phải cương quyết hơn hay là để như bây giờ, và từ từ tiến lần, theo trào-lưu Quốc-tế?

- Chính-phủ bao giờ cũng cương-quyết trong công cuộc tranh thủ Độc-lập để củng cố địa vị Quốc-Gia giữa Quốc-tế. Nhưng lịch-sử đã chứng tỏ: chỉ những sự tiến-triển từ từ mới tránh khỏi những sự lỗi lầm và mới lượm được kết quả chắc chắn và trường cửu…

Đến đây, tôi muốn chấm rứt [sic] cuộc phỏng-vấn của tôi. Ông Thủ-Hiến Bắc-Việt đã cho tôi biết một cách rõ rệt, tất cả những điều… độc giả Quốc-dân muốn biết.

9 giờ rưỡi ông phải ra phi-cơ, mà đồng hồ tôi đã quá 9 giờ 20 phút. Tôi đứng dậy, cảm ơn ông. Ông Nguyễn hữu Trí bắt tay từ giã tôi một cách đậm đà thân mật…

Hà Nội từ 1947 đến 1954 (3) Sách trong thành phố
Hà Nội từ 1947 đến 1954 (2) Thế hệ
Hà Nội từ 1947 đến 1954 (1)
Đoạn cuối của Khái Hưng