Đoàn Thị Điểm & Hồ Xuân Hương

Đặt Đoàn Thị Điểm cạnh Hồ Xuân Hương, ngay lập tức ta sẽ thấy được một hoàn chỉnh - ít nhất, sẽ thấy hai nửa.

Cái hoàn chỉnh ở đây là người phụ nữ, người phụ nữ Việt Nam và cũng không chỉ người phụ nữ Việt Nam, trong một điểm căn bản của tồn tại thực thể ấy.

Hai nửa này - nếu muốn ngắn gọn - ngược nhau, và từ sự đối lập đó chỉnh thể hiện ra. Thường sẽ là như vậy, nếu đối lập thực sự là đối lập, điều này cũng đồng nghĩa với triệt tiêu hết cặn: không còn dính những gì thừa nữa.

Một đằng (Hồ Xuân Hương) - dẫu có tồn tại hay không - bị nhét vào miệng tất tật những gì người khác muốn nhét vào miệng người khác, còn một đằng (Đoàn Thị Điểm) có cái gì là bị người khác chăm chăm giật đi mất (cướp đi, không cho sở hữu nữa: một sự tước đoạt nhiều khi kỳ khôi).

Chuyện không chỉ như vậy đối với Chinh phụ ngâm bản Nôm, mà còn lặp lại cả ở một số trong Truyền kỳ tân phả.

Rất đáng tò mò, chuyện tại sao Hoàng Xuân Hãn lạ dễ tin như vậy. Vì quá muốn có một cái nhìn độc đáo? Hay chỉ đơn giản, Hoàng Xuân Hãn không thực sự rành tâm lý người Việt Nam, nhất là khi thể hiện từ một ý chí không chỉ cá nhân mà có tính cách dòng họ?

Nhưng dẫu thế nào, phụ nữ là bí ẩn.

Robert Graves (có ai còn nhớ Graves không nhỉ? chắc là không: xem ởkia), khi viết về thần thoại Hy Lạp, đã nói ra một sự thật (một sự thật rất bí mật - cũng như mọi sự thật nào đúng là sự thật), ấy là dẫu xã hội con người có được tổ chức như thế nào, mẫu hệ hay không, thì phụ nữ vẫn cứ là nhân vật cai quản - tức là cai quản mọi thứ. Nếu là mẫu hệ thì thấy rõ ngay, nhưng nếu không thì vẫn vậy, chỉ có điều, khi đó, đàn ông làm gì đi nữa thì cũng chỉ ở tư cách đại diện. Phụ nữ mới sở hữu thế giới, chứ không bao giờ là đàn ông.

Là như vậy, có lẽ bởi, chỉ phụ nữ mới đảm bảo được cho nguyên tắc cốt yếu của thế giới, cái nguyên tắc có thể gọi ngắn gọn là pur/impur. Nếu không có phụ nữ, chẳng cách nào thấy cái đó, thậm chí còn không có cái đó.

(còn nữa)

NB. tiếp tục "Truffaut-Hitchcock" và "(một người) Boris Pahor"