May 11, 2009

Ngày không tâm điểm

* Thật ra là tôi muốn nói "ngày không điểm tâm" cơ, nhưng lại sợ phàm phu tục tử quá, không tốt cho sự tiêu hóa :) Cái bài dưới đây các bác sẽ thấy khá là vui vẻ fun fun nhưng thật ra là một obituary đấy, như là một ghi nhận cho một thất bại, thuộc dạng sad but true.

* À mình xin được gửi lời phàn nàn đến bạn biên tập vẫn hay thập thò vào đây mỗi buổi sáng thay cho oánh răng (nhưng vẫn điểm tâm), bạn thiến hơi nhiều và đặt lại câu hơi nhiều của tớ nhá hehe.

Trinh thám là một thể loại kỳ lạ: người ta say mê nó và người ta cũng khinh thường nó. Được xếp vào loại “văn chương nhà ga” (sách bày bán ở ga tàu cho khách đi đường đọc giết thời gian), rồi vào thể loại “á văn học”, nhưng hình thức trinh thám lại được một nhà văn vĩ đại như Umberto Eco chọn cho các tác phẩm của mình, được lý thuyết gia cũng vĩ đại không kém Tzvetan Todorov chọn làm đề tài nghiên cứu; trong giai đoạn cuối đời, nhà văn lớn của Uruguay Juan Carlos Onetti chỉ mang lên giường bệnh của mình thuốc lá, rượu whisky và tiểu thuyết trinh thám.

Một thể loại hiện đại

Trinh thám (tiếng Anh là thriller, tiếng Pháp là polar, tiếng Đức là krimi) được coi là thể loại bắt nguồn từ các truyện ngắn của nhà văn Mỹ Edgar Poe, một người có ảnh hưởng rất lớn đến các nhà thơ Pháp quan trọng thuộc trường phái tượng trưng. Conan Doyle với loạt truyện về Sherlock Holmes cho đến nay vẫn quyến rũ người đọc, nhưng kể từ đó thể loại trinh thám đã đi theo hướng hiện đại hóa, có những bước phát triển đặc biệt, và không phải ngẫu nhiên khi Eco viết The Name of the Rose (ở Việt Nam từng có bản dịch mang tên Tên của đóa hồng) dưới hình thức điều tra tội phạm.

Hơn một trăm năm tồn tại, trinh thám phương Tây đã sản sinh vô vàn tác giả xuất sắc, và chưa bao giờ ngăn “trinh thám” của các hiệu sách lớn tại nhiều nước trên thế giới thiếu sách và thiếu người mua, trong đó không ít là fan hâm mộ nhiệt thành. Nhưng sự phát triển ấy cũng khiến cho bộ mặt của thể loại trinh thám thế giới khác đi rất nhiều.

Trước tiên là địa lý: ngày nay các trung tâm lớn của tiểu thuyết trinh thám chủ yếu tập trung ở các nước không hẳn là có nền văn học quá lớn, như Ailen hoặc Thụy Điển. Các nhà văn Mỹ thường bị chê là viết quá công thức và đi theo thị hiếu các bộ phim hành động của Hollywood. Tuy nhiên trong lịch sử, Raymond Chandler hay Patricia Highsmith từng là những tên tuổi không thể bỏ qua. Ngày nay nước Mỹ vẫn sản sinh được các nhà văn trinh thám nổi tiếng như Harlan Coben, Michael Connelly hay Dennis Lehane, nhưng phần sáng tạo nhất của trinh thám nằm ở những cái tên của châu Âu như Ian Rankin, Henning Mankell hay Stieg Larsson. Nước Pháp, sau thời kỳ thống trị của Georges Simenon và Jean-Patrick Manchette, gần như không có thêm gương mặt kiệt xuất nào nữa.

Những chuyển hóa

Điều đáng chú ý của trinh thám ngày nay là hiện tượng chơi đùa với thể loại, và những ranh giới ngày càng mờ đi giữa trinh thám và “văn học thông thường”. Ở những trường hợp đặc biệt, một số nhà văn thậm chí còn từ bỏ “văn học thông thường” để chuyển sang viết trinh thám. Ví dụ nổi tiếng nhất là John Banville (tác giả cuốn tiểu thuyết Biển đã được dịch sang tiếng Việt, nổi tiếng là một nhà văn “cao cấp”, “khó đọc”), gần đây bỗng ngừng viết những cuốn tiểu thuyết được giới phê bình kính nể nhưng bạn đọc ngại ngần để viết trinh thám. Một trường hợp nổi bật khác là Henning Mankell (tác giả của Tường lửaChậm một bước).

Nhưng thú vị hơn cả là nhiều nhà văn bước vào sự nghiệp văn chương với tư cách và danh hiệu của nhà văn chuyên viết trinh thám, rồi dần dà chất lượng tác phẩm khiến họ nghiễm nhiên “được chuyển lên” giá sách của “văn học cao cấp”. Rất khó nói liệu các nhà văn ấy có cảm thấy vinh dự hay không. Hai nhà văn ở vào hiện tượng này đã rất nổi tiếng ở Việt Nam là Daniel Pennac và Paul Auster.

Cách đây vài năm, ở Việt Nam một loạt tiểu thuyết của Daniel Pennac đã được dịch, như Cô gái trên thị trường văn chương, Bà tiên súng cạc bin, v.v… và gần đây hơn là Cún bụi đời hay Mắt sói. Chắc ít người biết rằng sau một thời gian chuyên viết sách cho thiếu nhi và khi ấy vẫn làm nghề dạy học, Pennac quyết định đi sâu hơn vào văn chương bằng ngả trinh thám. Năm 1985, ông đưa bản thảo một cuốn sách cho tủ sách trinh thám huyền thoại của Pháp mang tên Série Noire do Marcel Duhamel thành lập và có sự cộng tác của Picasso.

Tương tự, nhà văn nổi tiếng của Mỹ Paul Auster khi khởi đầu sự nghiệp (1979) đã ký bút danh Paul Benjamin để xuất bản một cuốn tiểu thuyết trinh thám (bị nhà xuất bản từ chối), và cho tới các tác phẩm như The New York Trilogy (ở Việt Nam được dịch thành Trần trụi với văn chương) ông vẫn được coi là nhà văn chuyên dòng trinh thám.

Những đường ranh giới mờ trở nên giống như một đặc điểm của thể loại trinh thám thế giới, nơi các tài năng văn chương có thể thoải mái chuyển từ bên này sang bên kia, mỗi lần chuyển hóa là một lần để lại những dấu vết không thể phai mờ. Dĩ nhiên lượng độc giả của Conan Doyle, Agatha Christie hay các nhà văn cổ điển khác vẫn rất đông đảo, nhưng Mo Hayder, Jean-Patrick Manchette hay Guillermo Martinez đã chứng tỏ rằng họ đủ sức đưa trinh thám đi rất xa khỏi cái bóng của các bậc tiền bối.

Trong bối cảnh nhộn nhịp ấy, khó mà không cảm thấy đôi chút ngậm ngùi cho thể loại trinh thám tại Việt Nam. Kể từ Phạm Cao Củng, truyện trinh thám Việt Nam vẫn ở nguyên tình trạng sơ khai, cái tình trạng mà một người từng nhận xét tếu táo, tuy hơi lỗ mãng nhưng cũng có phần đúng, là “thừa trinh thiếu thám”. Gần đây nhiều người tỏ ý vui mừng vì có một số nhà văn từ bỏ lối viết tác phẩm tuổi xanh để chuyển sang viết trinh thám, nhưng sau khi đọc tác phẩm của họ rồi, ta có thể đầy thiện chí mà nói họ rất nên quay trở lại mà tiếp tục dòng tác phẩm tuổi xanh sở trường.

Nhị Linh

19 comments:

  1. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  2. Em tuong trinh tham la crime thriller?

    ReplyDelete
  3. May truyen cua Dan Brown co duoc coi la a' van hoc khong bac? Em thay no khong co well-written chut nao. Nhan vat thuong xuyen phai dung italic font de bay to tam tu (haha, giong phim truyen hinh VN :)) .... noi chung la almost negative contribution to English literature.

    ReplyDelete
  4. với các bạn fan hâm mộ thì truyện của Dan Brown còn hay hơn Jane Austen ấy chứ :) nhưng objectively thì nó điển hình cho "á văn học

    ReplyDelete
  5. Bác viết phát bình luận về Trại hoa đỏ của DiLi đi. Không được vùi hoa dập liễu đấy nhé!

    ReplyDelete
  6. À nhân tiện, đang xài wordpress nhưng mấy hôm nay chả hiểu sao chỉ vào được trang chủ của wordpress, không vào được bất cứ trang nhánh nào, và tất nhiên không vào được blog. Bác có biết tại sao không?

    ReplyDelete
  7. ùi xời làm sao em biết? hay bác bỏ béng wordpress sang blogspot cho vui :)

    anw chắc thỉnh thoảng bọn nó maintenance thôi, bên blogger này cũng đầy lỗi, cũng maintenance liên tục. Bực thật nhưng vẫn còn hơn cái thằng 360 chẳng bao giờ bảo trì bảo dưỡng kia hehe

    ReplyDelete
  8. đề nghị bạn NL chỉ đích danh bạn biên tập là bạn biên tập nào nhá? Tớ cũng hay thập thò vào đây mỗi sáng thay cho cà răng (sau khi đã tâm điểm no kềnh) nên một số fan của bạn chỉ mũi dùi sang tớ chỉ trích này kia. Oan quá, oan quá. ;))

    ReplyDelete
  9. bác pút để cái avatar ghê rợn thế kia thì bị nghi là đúng chứ oan cái gì :)

    vầng nhưng em cũng không đặt điều cho bác kẻo đến lúc fan của bác lại kéo vào xin em tí tiết

    em chỉ lưu ý bác là sáng sáng nên oánh răng bác ạ

    ReplyDelete
  10. bạn NL đắt sô lắm. có biết bao bạn biên tập.nên nói đến,cả một rừng btập viên cùng giật mình.ha ha ha

    ReplyDelete
  11. ối chết đây sắp thành hội thảo khoa học biên tập viên trendy toàn quốc rồi há há. Còn mấy bác thập thò ngoài vách cứ mạnh dạn xô cửa mà vào đi ạ

    em hứa sẽ tặng mỗi bác một tuýp thuốc đánh răng P/S muối chắc răng thơm miệng thề không nói điêu

    ReplyDelete
  12. Em đọc ở đâu đó là thời xưa có bộ ba chuyên viết thriller (E.A.Poe vẫn là người tiên phong) là E.A.Poe của Mỹ, Arthur Conan Doyle của Anh và Gaston Leroux của Pháp.

    ReplyDelete
  13. hai người sau là mãi về sau rồi, khi đã bắt đầu xuất hiện hiện tượng thám tử trở đi trở lại trong nhiều truyện: Sherlock Holmes và Rouletabille

    ReplyDelete
  14. Hôm nọ mình nhìn thấy một danh sách rất dài, để mình tìm lại.

    ReplyDelete
  15. Crime Fiction and Thrillers

    Allingham, Margery The Tiger in the Smoke (1952)
    Allingham has been described as "sensitive enough to make human beings out of victim, criminal and detective alike." Secure plotting; magnificent feel for poetry of place. Also: More Work for the Undertaker-, Mystery Mile; The Beckoning Lady

    Ambler, Eric The Mask of Dinzitrios (1939)
    Astringent, unromantic, meticulously detailed, Ambler introduced a new and radical approach to the novel of espionage. Buchan-style yarns told with icy irony. Also: The Dark Frontier, Dirty Story; Dr Frigo, etc

    Bardin, John Franklin The Deadly Percheron (1946)
    With his rediscovery in 1976, Bardin's particular brand of surreal imagination and obsession with morbid psychology have brought him new recognition. Flawed but interesting minor master. Also: The Last of Philip Banter; Devil Take the Blue-Tailed Fly

    Canning, Victor The Golden Salamander (1947)
    Canning's inventiveness, his sense of pace and humour compensate for a certain implausibility in the plotting. Also: Birdcage; The Rainbird Pattern

    Caudwell, Sarah, English, 1939-2000.
    Thus Was Adonis Murdered. Rec: Good Reading

    Chandler, Raymond The Big Sleep (1939)
    It was not until his forties that Chandler began to write pulp novelettes for Black Mask. This apprenticeship produced the most famous private eye of them all—Philip Marlowe. Chandler's desire to make him a modern knight-errant is redeemed by a sardonic wit that salts the sentimentality. Also: Farewell, My Lovely; The Long Goodbye; The Little Sister

    Chandler, Raymond, American, 1888-1959.
    The Long Goodbye. Rec: Burgess
    The Big Sleep. Rec: NYPL Time

    Christie, Agatha The ABC Murders (1936)
    The dapper little master detective, Hercule Poirot, took his first bow in 1915, and thanks to those phenomenal "little grey cells", never failed to unravel puzzles of murderous duplicity. Simplistic, irritating prose-style; every other hair in place. Also: The Murder of Roger Ackroyd; Ten Little Niggers (sometimes Indians); Curtain: Poirot's Last Case. etc

    Christie, Agatha, English, 1890-1976.
    The Mysterious Affair at Styles. Rec: NYPL (mystery)

    Collins, Wilkie The Moonstone (1868) * T. S. Eliot called this "the first, the longest and the best of modern English detective novels." Also: The Woman in White

    Crispin, Edmund The Moving Toyshop (1946)
    Crispin's highly-wrought, suave mysteries, starring the eccentric and erudite Oxford professor, Dr Gervase Fen, delight in bizarre bafflement. Also: The Case of the Gilded Fly; Love Lies Bleeding; The Glimpses of the Moon

    Davidson, Lionel Making Good Again (1968)
    Davidson is not strictly a crime novelist, but rather a writer of vivid and atmospheric high adventure. This book and Smith's Gazelle (1971) are serious novels, badged with the pace and narrative excellence of his other work. Also; A Long Way to Shiloh; The Night of Wenceslas, etc

    Deighton, Len Spy Story (1974)
    Scrupulously researched, often iconoclastic writing; "a kind of poet of the spy novel" (Julian Symons). Working-class, laconic hero—a rare treat in a generally snobbish, middle-class-oriented genre. Cracking style and pace. Also: The Billion Dollar Brain; Yesterday's Spy

    Deighton, Len, English, 1929- .
    Bomber. Rec: Burgess
    It is the fictionalised account of the events of "31st June" (sic), 1943 in which an RAF bombing raid on the Ruhr area of western Germany goes wrong.

    Dickinson, Peter The Poison Oracle (1974)
    After five books unglamorous, elderly but crafty copper's copper, Superintendent Pibble, was obliged to retire from Scotland Yard. Dickinson's range is now wider—stylish mysteries fizzing with bizarre invention. Also: The Lively Dead; Sleep and His Brother, etc. See CHILDREN'S BOOKS

    Doyle, Sir Arthur Conan The Memoirs of Sherlock Holmes (1894) Despite time, competition and the Reichenbach Falls, Holmes survives as the greatest, most famous detective in literature, an enduring part of popular mythology. Also: The Adventures of Sherlock Holmes; The Hound of the Baskervilles; His Last Bow, etc

    Conan Doyle, Sir Arthur, English, 1859-1930.
    Sherlock Holmes stories. Rec: Rexmo Ward
    The Hound of the Baskervilles. Rec: NYPL Smiley

    Ellin, Stanley The Blessington Method (1964)
    Despite a number of fine and varied novels Ellin is best-known for his short stories. He writes with a compressed imaginative intensity that transcends the genre. Also: The Speciality of the House and Other Stories; The Eighth Circle, etc

    Fleming, Ian, English, 1908-1964.
    Goldfinger. Rec: Burgess

    Forsyth, Frederick The Day of the Jackal (1971)
    It is a tribute to Forsyth's dramatic skill that the threat to assassinate General de Gaulle remains nailbitingly tense and convincing, despite our knowledge that the attempt is doomed from the outset. Later books less good; this one excellent.

    Francis, Dick Bonecrack (1971)
    An ex-champion jockey, Francis knows the value of a good start. He hooks you on the first page and never lets go. His intimate knowledge of horse racing has provided background for a series of tautly written adventure stories, consistent winners. Also: Dead Cert; Nerve; For Kicks, etc

    Freeling, Nicolas Criminal Conversation (1965)
    After killing off Van der Valk, Freeling has not quite managed to replace the complex Dutch Inspector with the (not unsympathetic) Frenchman Castang. An original writer, he sometimes allows philosophical ramble to obscure narrative drive. Also: Love in Amsterdam; Gun before Butter, Because of the Cats, etc Gilbert, Michael The Night of the Twelfth (1976)
    At one time, Gilbert was Raymond Chandler's legal adviser, and even drew up his will. His classic mystery, Smallbone Deceased (1950), has a corpse discovered in a safe deposit box. Unfailingly accomplished. Also: The Crack in the Teacup; Game without Rules

    Haggard, William The Scorpion's Tail (1975)
    "Haggard is a right-wing romantic of the Buchan school ... who has an agreeable streak of realism" (Julian Symons). Politics intrusive at times; but pace and invention rarely flag. Also: The Doubtful Disciple; The Telemann Touch; The Powder Barrel

    Hammett, Dashiell The Maltese Falcon (1932) t"' Tougher and more uncomprising than Chandler, Hammett's spare, cynical, unglamorized stories looked hard at violence, crooked police and urban corruption. Also: The Glass Key; The Dain Curse; Red Harvest-, The Thin Man. See AUTOBIOGRAPHY (Hellman)

    Highsmith, Patricia The Talented Mr Ripley (1955)
    Since her success with Strangers on the Train (1950), Highsmith has explored criminal psychology with dark and imaginative insight. Also: Ripley under Ground; The Two Faces of January; A Dog's Ransom, etc

    Hornung, E. W. Raffles, the Amateur Cracksman (1899)
    Raffles is the perfect English gentleman—finest slow-arm bowler of his generation, and a highly successful burglar. Also: A Thief in the Night, Mr Justice Raffles

    Household, Geoffrey Rogue Male(1938)
    Classic chase story, where the hunter, an English aristocratic sportsman, becomes the hunted. Suspense never slackens. Also: Watcher in the Shadows

    Innes, Michael Hamlet, Revenge (1936)
    Apotheosis of "don's delight" escapist detective fiction. Suave John Appleby solves the most obscure cases as he would a Sunday crossword. Also: The Journeying Boy; Lament for a Maker, From London Far

    James, P. D. The Black Tower (1975)
    Brooding, atmospheric style, and a sensitive sleuth in Adam Dagleish. Also: A Mind to Murder, Death of an Expert Witness, etc

    Keating, H. R. F. Inspector Ghote Trusts the Heart (1972)
    Gentle, intelligent stories, whose chief joy is the endearing and bumbling character of the little Inspector. Non-Ghote novels are underrated, but funnier, more tightly plotted, sparkling with bizarre events. Also: A Rush on the Ultimate; Death and the Visiting Firemen; Zen There Was Murder, etc

    Kemelman, Harry Wednesday the Rabbi Got Wet (1976)
    Starting with Friday the Rabbi Slept Late (1964), Kemelman has now reached the end of a packed week. Whilst mystery elements have become subservient to suburban American synagogue politics, that interesting but unlikely detective, Rabbi David Small, has a sneaky advantage neither Holmes, Spade nor Maigret ever had—Talmudic logic. Also: Thursday the Rabbi Walked Out, etc

    King, Stephen, American, 1947- .
    Carrie. Rec: NYPL

    Lathen, Emma Murder against the Grain (1967) it Behind the pseudonym lurk two Boston businesswomen who have made Wall Street synonymous with murder and mayhem. Also: When in Greece; The Longer the Thread; By Hook or by Crook, etc

    Le Carrë, John The Spy Who Came in from the Cold (1963); The Naive and Sentimental Lover (1971)
    Le Carre's achievement has been wildly exaggerated, and his work can be repetitive, hermetic and as dull as the routine he so lovingly dissects. But at his best, he is grippingly good: in The Spy Who Came in from the Cold he created a true mirror of our distracted times, and in The Naive and Sentimental Lover. he found a warmth, a depth and a dignity his other bleak visions signally lack.

    Le Carre, John, English, 1931- .
    The Spy Who Came in From the Cold. Rec: Time (thriller)

    McBain, Ed Cop Hater (1956) * Versatile, prolific, consistent, McBain has written a string of pacey police procedurals. His detectives, Steve Carella, Cotton Hawes, Meyer Meyer get regular feature spots, but unusually it is the 87th Precinct itself that has retained the limelight. Also: The Mugger, Like Love; Give the Boys a Great Big Hand, etc

    Macdonald, Ross The Goodbye Look (1969) * Lew Archer started life as a Marlowe imitator, but Macdonald's exuberant relish for story telling has helped his sleuth acquire a precise personal identity. Also: The Far Side of the Dollar, The Moving Target; Sleeping Beauty, etc

    Maugham, W. Somerset Ashenden, or the British Agent (1928)
    With these crisp short stories, Maugham not only pioneered the modern novel of espionage, but also introduced a new kind of anti-hero with the downbeat character of Ashenden. See AUTOBIOGRAPHY; DRAMA; FICTION/NOVELS; FICTION/SHORT STORIES

    Poe, Edgar Allan Tales of Mystery and Imagination (1850)
    Poe may not have held his "tales of ratiocination" in the highest esteem, but these stories alone earned him the title of "the father of detective fiction". Even Holmes took lessons from C. Auguste Dupin. See FICTION/SHORT STORIES

    Price, Anthony Other Paths to Glory (1974)
    With cool intelligence, Price has added new polish to a sometimes tarnished genre. British right-wing upper-class heroics again—and none the worse, perhaps, for that. Also: The Labyrinth Makers; The October Men, etc

    Sayers, Dorothy L. Murder Must Advertise (1933)
    Sayers claimed she wrote Wimsey stories only for money. But her inspired aristocratic detective still has few rivals. See DRAMA

    Simenon, Georges My Friend Maigret (1949) 11, How Simenon managed an output of six short novels a year coupled with an endless series of amorous conquests is a subject for the record books. Best read in French: English translations (even those by Baldick, the best) are slapdash and unstylish. Also: Maigret and the Enigmatic Letr, Maigret's Memoirs; Maigret Meets a Milord, etc. See AUTOBIOGRAPHY

    Sims, George Sleep No More (1966)
    A thriller writer with a touch of class and an edge of anger, Sims manages to combine high-octane excitement with plausible incident and an insider's knowledge of the antique and book trade. Succinct but never mannered, Luciferian heroes on the side of the angels. Also: End of the Web, etc

    Stout, Rex Fer-de-Lance (1934) it Who weighs one seventh of a ton, is nearly six feet tall, grows orchids, lives in a brownstone in New York, and is a self-confessed genius? The answer is Nero Wolfe, who with his laconic legman, Archie Goodwin, forms one of the most entertaining double acts in detective fiction. Also: The League of Frightened Men; The Silent Speaker, A Family Affair, etc

    Symons, Julian The Man Who Lost His Wife (1970)
    Svmons's reputation and influence in the field of crime fiction have rested more with crusading criticism than with novels. His mordant wit, psychological probing and clever plotting deserve a large audience. Also: The Man Who Killed Himself, A Three-pipe Problem; The Blackheath Poisonings, etc

    Tey, Josephine The Daughter of Time (1951)
    A perennial seller, this historical detective story confines Tey's Scotland Yard Inspector Grant to his sickbed. To relieve the boredom, Grant delves into the mystery of the murdered Princes in the Tower and absolves Richard III of guilt. A curio. Also: The Franchise Affair, The Singing Sands, etc

    Tey, Josephine, Scottish, 1896-1952.
    The Daughter of Time. Rec: Good Reading

    Wahloo, Per and Sjowall, Maj The Laughing Policeman (1970) Police procedurals, featuring the lugubrious Martin Beck, take a hard and abrasive look at Swedish society. Gloomily compulsive. Also: The Abominable Man; The Locked Room; Cop Killer, etc

    Wambaugh, Joseph, American, 1937- .
    The New Centurions. Rec: LAT
    Wambaugh brings his unique real-life experience in LAPD to bear on this story, showing the maturation of cops in believable fashion. The book is a little dated in terms of police procedure, but the underlying story and message are same-day fresh. This is a cut above the typical cop's tale (amazon)

    ReplyDelete
  16. Xin lỗi, đoạn copy dài quá, đoạn này thuộc một cái Master-book-list ở trên mạng.

    ReplyDelete
  17. The Big Sleep của Raymond Chandler đã được dịch ra tiếng Việt và nằm ế chỏng chơ thì phải ;)

    ReplyDelete
  18. bác thấy ở đâu mua hộ em mấy :)

    ReplyDelete
  19. À mà các bác có vẻ không thích đọc Pennac nhỉ. Thật là phí quá đi. Cách đây mấy năm bác Pennac đã suýt sang Việt Nam rồi lại thôi, thật là phí quá đi.

    ReplyDelete