Đoạn trích

Dưới đây là một đoạn trích rút ra từ tiểu thuyết đầu tay của Marie NDiaye, Quant au riche avenir (Về cái tương lai xán lạn), Minuit, 1985 (đoạn trích này đã được phép của NXB). Hồ Thanh Vân dịch, nhan đề đoạn trích do người dịch đặt.


Đợi thư

Ngay lúc thả vào hòm lá thư gửi cô bạn, cử chỉ khơi cho cậu không ít cảm xúc bởi cậu tin chắc các ông bưu tá chuyên đời để lạc mất nó của cậu, hoặc có lẽ, chuyện còn tệ hơn không chừng, sẽ tìm thấy một niềm vui thú quỷ quyệt nào đó khi bỏ lãng nó trong một góc để mãi sau mới chuyển đi, khi những gì cậu viết sẽ nhắc đến một quá khứ đã quá xa xăm (dẫu mới chỉ có hai tuần lễ trôi qua) để cô bạn còn có thể hình dung, lúc đọc thư cậu, khuôn mặt thực chất của cậu và nhận ra biến đổi của nó - chàng trai trẻ Z, được trang bị một quyển lịch, thực hiện những tính toán lê thê và chi li hầu xác định ngày có thể tới nơi của lá thư, rồi của lời phúc đáp mà sự ngóng đợi nó từ đó trở đi sẽ trở thành thứ khẩn yếu trong cuộc đời cậu. Là một cậu trai cẩn trọng và khôn ngoan và biết ích lợi của việc kìm chế tính nôn nóng khi muốn tránh cho mình nỗi thất vọng mà nếu không như thế sẽ còn ác nghiệt hơn, cậu tính đến cả trăm ngàn chuyện khó lường, trăm ngàn sự kiện ít khả năng có thực và vào dịp nào khác cậu ắt đã xem nhẹ, nhưng khả năng nhỏ nhất cho thấy chúng có thể bất thần ập xuống, làm các phỏng đoán của cậu sai chệch, là đủ để cấm cậu loại trừ chúng ra. Thế nên cậu lùi cái ngày ấy về những vùng xa xôi đến phi lý và từ chối lắng nghe lý trí, bất khả xâm nhập với sầu khổ, đang ích kỷ khuyên cậu bỏ lơ các khả năng ấy, đình công trong ngành bưu điện hay giao thông, sự khó ở vốn sẽ ngăn cô bạn trả lời cậu ngay, thậm chí cả việc thất lạc thư - những giả thiết càng thêm phần yếu mỏng vì lá thư chỉ cần một ngày là tới nơi. Nhưng vì lý do này, và mặc dù cậu không cho phép mình có mảy may lo lắng trước khi đến hạn là cái ngày được ước đoán rộng dài như thế, chàng trai trẻ Z, trong vô thức cứ hy vọng và hình dung rằng tính toán của cậu coi mòi quá đỗi cẩn trọng, cảm thấy lo sợ trước các ngày cứ đang dần trôi đi; và bởi cậu chẳng nhận được hồi đáp trong quãng thời gian mà đúng lý ra cô bạn phải trả lời cậu, quãng thời gian cậu không tính vào các ước đoán, được cậu cẩn thận để xa hẳn ra, song trong suốt quãng ấy vẫn không ngăn được mình mong ngóng cùng niềm hy vọng, hoàn toàn hợp lý, rằng có khi cậu nhầm cũng nên và rằng lá thư sẽ đến sớm hơn cậu tưởng, cậu thấy dường như càng lúc càng ít có khả năng, vì chẳng hồi âm nào đến với cậu vào thời điểm mà lẽ thường đòi hỏi, cái ngày cậu xác định khi căn cứ vào ngần ấy khả năng vô lý, khi giả định những tình huống như một cuộc đình công bưu điện là thật, thành thử bây giờ cậu không còn có thể giả đò tin, bởi các tình huống kia không xảy ra, là chúng có cơ hãm lại thư của cậu hay thư cô bạn, càng lúc càng ít có khả năng cái ngày ấy là chính xác. Và cậu nghĩ, khiếp đảm, đến nỗi bấn loạn cậu sẽ cảm thấy nếu chẳng có gì đến vào hôm đó. Bởi, bất chấp các nỗi e sợ, sự mong đợi trong cậu cho đến lúc ấy vẫn giữ một dáng vẻ khá đẹp đẽ, cậu ngoan ngoãn ép mình bình tâm bằng cách tự nhủ rằng tất cả chỉ là vấn đề thời gian và rằng nỗi tuyệt vọng lớn nhất cậu có thể tự cho phép mình tệ lắm thì xuất phát từ ý nghĩ coi tất cả mọi ngày, trước cái ngày, hiển nhiên, thấy lá thư đến nơi, đều dài dằng dặc cả. Niềm tin ấy làm cho thế giới tương đối vững chãi và dễ chịu, kể cả khi nó chẳng giảm nhẹ chút nào những đòn tra tấn của nỗi bồn chồn, những miếng đòn dẫu vậy, bên cạnh niềm tin kia, có vẻ gần như là nhẹ nhàng. Nhưng ngày nối ngày thấm thoắt trôi qua không tin tức, đẩy cậu đến gần cái ngày cậu đã ấn định đủ xa, mà không nhận ra điều ấy, hòng phó mặc cho may rủi khả năng xảy ra tai họa nào đó mà cậu chẳng tin, hòng cho sự mong vọng của mình một giới hạn vô ích, trong khi vẫn dành cho chính mình niềm vui đến từ sự ngạc nhiên vốn sẽ là, nếu cậu nhận được lá thư sớm hơn dự kiến, sự nguôi khuây trước dòng chảy thường tình của hoàn cảnh hơn là sự ngạc nhiên thực thụ, làm cái ngày ấy bớt tính giả định đi và đỡ phi thực tế hơn, làm nó càng lúc càng giống chuỗi ngày cậu vẫn sống cho tới giờ và do vậy càng có ít khả năng mang về cho cậu lá thư đang ngóng vọng. Và khoảng thời gian mở ra tiếp theo ngày hôm ấy, cái ngày mà cậu chẳng hình dung điều gì phía sau ngoài lòng hoan hỉ mênh mang và mơ hồ, há toác ra như vực thẳm. Nếu cậu không nhận được gì ngày hôm ấy, cái ngày mà mọi dự đoán phi lý nhất của cậu đều dừng lại đó, thì những ngày kế đó sẽ đắm chìm trong một sự hỗn loạn khiến cho cánh cửa tự nó mở toang đón những thảm họa khó lường nhất: chàng trai trẻ Z chợt hiểu ra sự cần thiết, nếu cậu muốn chế ngự âu lo dù chỉ là một chút, của việc luôn để niềm hy vọng có phạm vi thoáng rộng nhất, của việc lên kế hoạch cho quãng thời gian sẽ tới bằng cách châm vào đó, xa hết mức tính cả tin của cậu chấp nhận được, điểm sáng mờ ảo của cái mục tiêu mà việc nhớ đến nó, dù huyễn hoặc đi nữa, lần nào cũng sẽ ngăn cậu khỏi chìm vào tâm trạng chán nản ngày thêm chính đáng song đồng thời lại không kém phần vô ích lẫn phi lý. Và theo chính cách ấy, hai hôm trước cái ngày được tính toán đầy cẩn trọng, cậu đẩy nó về với những tuần lễ xa xăm, mờ mịt và trắng trơn. Thế là cậu cảm thấy, hẳn thế rồi, nguôi ngoai nhờ cái ân hạn ban ra trong tuyệt vọng, nhưng, nhớ lại sự lạc quan trong sáng của mình những ngày trước đó và vì, lúc gửi thư đi, nếu người ta bảo cậu sẽ còn phải chờ vào chính thời điểm cụ thể này một lời phúc đáp đáng lẽ phải đến lâu rồi, cậu sẽ tỏ ra phẫn nộ đến mức hẳn sẽ thấy, đầy thực tâm nhưng là do một khả năng đáng sợ như thế trong sâu thẳm sẽ làm cậu sinh ra ngờ vực, không có lối thoát nào khác ngoài một hành động dứt khoát (như gửi cho cô bạn lá thư thứ hai trong đó cậu sẽ trách móc đầy gay gắt sự im lặng của cô, thậm chí đến hẳn nhà cô), nhớ lại sự ngây thơ đẹp đẽ và quả quyết cậu thể hiện khi đó và sự bao la của niềm hy vọng trong cậu, giờ cậu cảm thấy mình như là già cỗi, ung thối, gỉ sét vì những nhượng bộ cậu đã không cho phép mình vài tuần trước đó, vì nhận ra, trước thực tế và bị cầm tù trong một sự tỉnh táo còn lớn hơn, tính bất khả của việc viết tiếp cho cô bạn hay đến tận nhà cô. Bởi cậu dần nhận ra, nhưng chỉ càng vì nó mà thêm đau lòng, rằng sự im lặng đáng sợ kia chỉ đáng sợ với mỗi mình cậu mà thôi, và rằng chắc chắn cô gái trẻ, khi trì hoãn việc trả lời cậu, không ý thức được cô đang im lặng đầy bất thường, cũng như cô không có vẻ ấy trong mắt Georges, bạn của chàng trai Z, người được nghe tâm sự về những nỗi bứt rứt của cậu và, buồn cười, thoáng chút hoài nghi, thốt lên:  “Chà chà, cậu bạn già! Nhưng cậu có biết là cậu lập dị không thế?” Bản thân cậu ta mười lăm ngày trước đó đã nhận được, từ cô bạn cũng ở xa tương tự, một lá thư mà cậu ta chưa hồi âm, vì chưa có thời gian lẫn hứng thú. Lập dị, chàng trai trẻ Z không sợ mình là người như thế bằng sợ mình thể hiện ra như thế, và không sợ cậu bạn Georges nhìn mình như thế bằng sợ cô gái trẻ nhìn mình như thế. Vậy nên cậu tự hứa sẽ không bao giờ hé một lời về lòng đợi của mình, cái tâm trạng mà tuy thế, ngay khi cậu đẩy lùi ngày theo lối áng chừng và khi ngày nào cũng có thể, một cách hoàn toàn ngẫu nhiên, báo hiệu sự giải thoát cho cậu, mang tầm vóc của một tội hình thực thụ. Cậu ngủ dậy, buổi sáng, trái tim ăm ắp niềm hy vọng vẹn nguyên và tròn đầy càng tăng lên khi đến sát giờ phát thư, thời điểm khủng khiếp lúc niềm hy vọng với chàng trai trẻ Z tựa hồ là một tảng đá trì xuống, trong một trạng thái cân bằng chông chênh và đau đớn, trên chiều cao dốc đứng của chỏm núi nơi cậu đang đứng đợi hoặc thành công hoặc thất bại, hoặc sự xuất hiện hoặc sự thiếu vắng của lá thư, để mà tan chảy vào trong luồng hạnh phúc bất chợt (mà sau đó cậu mới nhận ra, khi không còn cảm thấy nó nữa, bởi cậu với tới nó ngay tại thời điểm ấy với sức mạnh bạo liệt và bất ngờ của đau đớn) hay tan biến đi rồi nhường chỗ cho sự rã rời. Và một nỗi thất vọng là đủ để nhận chìm trong âm u phần còn lại của cái ngày mà tuy thế, lúc sáng sớm, đã mở ra trước nỗi ngóng chờ của chàng trai trẻ Z như một không gian thanh khiết và trắng trong, chứa đựng trong nó khả năng vô hạn trông thấy phép màu xảy ra - cái ngày trong đó chỉ cần chàng trai trẻ Z được thỏa mối ước nguyện thiết thân nhất là sự tồn tại của cậu sẽ biến đổi hoàn toàn, đến mức cậu thấy mình quay cuồng trước cả sự bình dị, thậm chí vô nghĩa, của ước nguyện này trong mắt nhìn của một kẻ xa lạ, lẫn sự biến đổi mà dẫu vậy cậu sẽ trải qua, bởi chẳng điều gì có thể làm cậu hạnh phúc được như thế, nếu như sự kiện tầm thường kia xảy đến. Việc nó không diễn ra tạo cho cậu cảm tưởng, sáng sáng, rằng mọi thứ thế là hết; nhưng, ngay khi những tín hiệu đầu tiên của hoàng hôn ló dạng, đầy cụ thể trong những sắc thái biến đổi của bầu trời, hoặc chủ quan hơn, trong kiểu đờ đẫn lâng lâng xâm chiếm lấy cậu, một lộc mầm của hy vọng, của niềm hy vọng tràn đầy và mong manh đến thế lúc ban mai, bắt đầu, một cách e dè, nhú lên trong trái tim cậu vốn dĩ như được chủ tâm đúc ra để đón nhận nó, và chàng trai trẻ Z, bị sự lê thê của buổi chiều buồn làm cho quên mất là còn tồn tại một ngày mai, nhìn với ít ghê sợ hơn và tựa hồ trong một kiểu vui sướng lo lắng, buồn bã và dịu dàng cái ý nghĩ sống tiếp mấy giờ đồng hồ, những giờ sẽ chứng kiến, đang chứng kiến rồi cũng nên, sự dịch chuyển của lá thư được mong đợi nhường kia về phía cậu. Và cứ thế trong một chu kỳ vô tận, bởi những tuần lễ dài dặc mà cô bạn, chẳng hay biết điều cậu đang cảm thấy và che chắn cẩn thận, thỉnh thoảng lại để trôi vuột đi rồi mới viết cho cậu, không làm suy hại chút nào niềm hy vọng ấy, niềm hy vọng lại hồi sinh sau mỗi lần buổi sáng qua đời.

 
Nhưng không lúc nào chàng trai trẻ Z ý thức rõ hơn sự vô ích của nỗi dằn vặt trong mình, bất chấp điều cậu bạn Georges cố nói với cậu, bằng lúc cậu phát hiện ra, ở đầu giường cậu chỗ Dì đã đặt nó xuống, lá thư mà sự hiện diện im lìm, tầm thường, hay được mường tượng đến thế, ở đó, cạnh cái giường mà có lúc, tưởng nhìn thấy lá thư, cậu với tay sang, có điều gì tàn khốc đến nỗi việc có thể suy đoán, như cậu đã làm, rằng khoảnh khắc ấy sẽ không bao giờ đến thốt nhiên có vẻ, cũng giống như nỗi chán nản từ đó mà ra, là một sự điên rồ. Và nỗi mong mỏi bồn chồn những ngày trước đó tan biến đi, cậu quên đến cả ký ức về nó, trong tính hiển nhiên của thực tại này bỗng đâu trở nên cần thiết và nằm trong dự kiến. Và trong lúc cậu nghĩ đến niềm hạnh phúc mà việc thư về mang lại cho cậu như niềm hạnh phúc lớn nhất cậu có thể đòi hỏi, làm cậu mãn nguyện đến mức sẽ chẳng khát khao điều gì khác nữa, chút ít xúc động cậu cảm thấy khi đọc thư cô bạn loãng đi trước nỗi bực dọc mơ hồ bởi cô không viết điều cậu chờ vọng, bỏ sót không trả lời một câu hỏi quan trọng của cậu, và chàng trai trẻ Z lại thấy mình tràn trề ham muốn: cậu nghĩ, trong một vô thức lạ lùng, rằng cô bạn đã có thể chẳng viết cho cậu cũng được, rằng bây giờ cậu hầu như chẳng tiến lên được chút nào. Và cậu trả lời cô ngay tức khắc, để thúc cho chóng hơn thời điểm cậu sẽ nhận được lá thư đầy đủ hơn từ cô gái.