Sep 28, 2009

Làm thế nào để sống

trước tiên, xem ở kia, ở kia và nhất là ở kia


Không biết có phải nhà văn Bảo Ninh bị rơi vào một nông nỗi bồng bột (hay bí bách cảm hứng, hay cơ chế của ký ức của ông bị “mắc cạn” ở một điểm nào đó) mà ông lại đặt tên tập truyện ngắn mới nhất của mình là “Chuyện xưa kết đi, được chưa?” gồm 14 truyện, NXB Văn học ấn hành.

Từ đầu đến cuối cái câu hỏi đặt lên bìa sách này hóa ra lại là một câu hỏi tu từ. Bởi vì người viết ra các truyện ngắn ấy không thực sự tìm cách quên, và cũng còn bởi vì không còn gì để quên nữa cả. Những gì quên được thì đã quên mất rồi (nhiều nhân vật trong tập truyện này thực sự bị rơi vào trạng thái quên, như các nhân vật của truyện “Gọi con” phải lần hồi ráp nối ký ức mới “tìm lại được” một người thân trong gia đình). Những gì để quên đã được viết ra hoặc không cần được viết ra thì cũng tan biến, nhưng còn lại ở tập “Chuyện xưa kết đi, được chưa?” thì toàn điều không thể quên, cũng không thể kết.

Nếu chỉ tập trung vào truyện được lấy làm nhan đề chung cho cả tập, “Chuyện xưa kết đi, được chưa?”, và bị chi phối quá nhiều bởi câu hỏi khó nói được là chính xác cho tập truyện này, hẳn cái nhìn của người đọc sẽ phần nào bị thiên lệch đi: chỉ trong thời điểm hiếm hoi của truyện ngắn ấy Bảo Ninh mới viết về chiến tranh ở tư thế có liên hệ trực tiếp về ký ức với người đang sống hiện nay.

Còn ở phần lớn các truyện ngắn khác, chiến tranh không phải đối tượng chính, thậm chí không phải bối cảnh cơ bản. Cũng như trong “Nỗi buồn chiến tranh”, có các phần trước cuộc chiến đặc biệt quan trọng đối với cốt truyện chung cũng như tiến triển tâm lý các nhân vật, ở đây lại thêm một lần nữa người lính chiến Bảo Ninh không lấy chiến tranh làm trọng tâm cho tác phẩm của mình. Ở nhiều truyện của tập, nhất là những truyện đầu, chiến tranh chỉ giống như là một tiếng vọng; nhân vật của Bảo Ninh ở tập truyện này thuộc vào dạng nhân-vật-tiền-chiến-tranh: họ có thể được “nắm bắt” ở khoảnh khắc chuẩn bị cho cuộc chiến, nhưng họ cũng có thể chuẩn bị để trốn tránh khỏi cuộc chiến. “Nó sẽ đến”, nhưng nó sẽ đến theo cách vuột qua, sát bên cạnh; sự chờ đợi chính vì vậy giống như là một “nhân vật” quan trọng của cả tập.

Những kỷ niệm thuộc loại này (về thời đi học, về sơ tán, tình cảm đầu đời…) không phải là những kỷ niệm gây nên chấn thương tâm lý, nỗi ám ảnh, gọi tắt là nỗi đau, căn bệnh của chiến tranh. Bởi vậy mà thật đáng ngạc nhiên khi Bảo Ninh xếp tất cả các truyện ngắn ở đây vào dưới cùng một cái tên chung là một câu hỏi (tu từ, như đã nói): “Chuyện xưa kết đi, được chưa?” Những câu chuyện này đơn giản là không kết đi được, cũng không quên đi được - nếu quên thì tức là ký ức sẽ có những lỗ thủng nghiêm trọng không thể cứu chữa.

Cứ như thể trí nhớ của Bảo Ninh ở lần này đã vượt qua khoảng trống bao la là cuộc chiến tranh, vòng tránh nó, coi nó như không tồn tại để nhớ và viết về “rìa bên kia của ký ức”, những cuốn “sách cấm” truyền nhau trong ngăn bàn, những cuộc đạp xe chở bạn gái đi chơi (“Cái búng”), những cô bạn Thủy, Hiền, Giang, Loan… rồi các tình huống nhỏ bé tưởng chừng vô nghĩa nhưng làm thay đổi cuộc đời cả một con người (như trong “Mối ngờ”, “Thách đấu”), nơi sự hèn nhát lấn lướt lòng can đảm và dư vị ngậm ngùi là điều còn lại sau khi theo dõi mỗi thân phận. Tình cảm đầu đời ở các cô bé cậu bé học sinh cấp III (và đều lỡ dở) đều được Bảo Ninh miêu tả trong một cảm giác xộc xệch rất đặc trưng: nhân vật có xuất thân lý lịch khác nhau, nhân vật từ thành phố về nông thôn sơ tán, nhân vật có nguồn gốc tôn giáo lệch với nhau… Cảm giác buồn bã buông phủ lên cả tập truyện ngắn, điểm xuyết thêm bởi những câu văn chiêm nghiệm như “Thành phố chiến tranh, như bên bờ vực” hay “Đất nước sau chiến tranh trời đất bao la tiêu điều”.

Đó là những điều chừng nào còn sống, người ta còn chưa “kết” được: ký ức ở tập truyện ngắn của Bảo Ninh là ký ức ở dạng kết tinh, không thu nhỏ hơn được nữa. Đã viết xong một tập truyện về rìa bên này của ký ức (“Lan man trong lúc kẹt xe”) và lần này là về rìa bên kia, không biết lúc nào Bảo Ninh sẽ “kết” những bên lề để quay trở lại ký ức chính của ông?

Nhị Linh

+ Nghe nói NXB Văn học vẫn chồng chất quyển truyện này vì không bán được.

16 comments:

  1. Blog này quả là có tác dụng PR ngang với việc đi tàu bị nhà tàu lượn qua lượn lại mời chào. Hôm trước đã trót mua 2 cuốn có liên quan. Vụ rìa bên kia bên này bữa nay nữa thì chắc lại phải đọc xem thế nào :D

    ReplyDelete
  2. Bài này có đăng trên cái tạp chí giấy láng đắt tiền của anh LHL không?:)

    ReplyDelete
  3. Không bán được sách cho nên lại nhờ bạn NL PR à :p

    ReplyDelete
  4. tạp chí giấy láng chưa ra mà bạn Nhị cho lên đây rồi anh Goldmund ơi.

    ReplyDelete
  5. bạn NL cho lên đây để giúp đỡ những người khốn khổ, chứ cái tạp chí kia đến là cắt cổ, những 25.000 đồng...kinh

    ReplyDelete
  6. hôm trước có bác nào nói trong tập truyện có hai đoạn giống i xì đúc là đúng đấy, chỉ khác mỗi hai từ cuối đoạn :)

    cái gì đâu mà bán ế với không bán ế, biết làm sao được, mình chỉ nói vậy để các bác yên tâm cứ tà tà không việc gì phải hấp hối hết cả hehe

    ReplyDelete
  7. Tớ thấy tả hai cô gái giống hệt nhau là rất hay, và thực ra thì hầu hết các cô gái đều giống nhau, có lẽ đều chỉ là môt. Tất cả chỉ là một nỗi ám ảnh duy nhất .

    Bạn Nhị sao đặt tên bài là thế này đấy, "chưa kết được" nghe khiêu khích quá à :-)

    à, mà cái câu "đất nước sau chiến tranh trời đất bao la tiêu điều" cứ làm tớ nhớ
    "Lụt rồi như mới sinh trời đất
    Tiêu điêu thôn xóm nước Văn Lang"

    ReplyDelete
  8. Mình thấy cái đoạn tả hai cô gái i xì đúc chả "rất hay" tẹo nào, về nhiều phương diện; bác nào làm biên tập cuốn ấy nhẽ ra phải chỉ cho bác Ninh biết mới phải! Nhưng toàn truyện thì rất hay.

    ReplyDelete
  9. Sách của Bảo Ninh mà bán không được thì Văn học VN chết thật rồi.

    ReplyDelete
  10. Doc review cua ban NL la minh muon mua cuon do roi. Nhung ma xa qua, ko mua duoc.

    Ban NL muon xa stress ko? ;))

    FR

    ReplyDelete
  11. @chị Sonata: chị nói nhiều phương diện là như thế nào ạ, chị không thích bản thân đoạn đấy hay là việc lặp lại ạ ?

    Bản thân đoạn đấy em chỉ hơi thích vì motif cô gái như thế em thấy cũng xuất hiện nhiều, nhất là trong truyện của Tạ Duy Anh.

    Nhưng sự lặp lại thì em rất thích. Nó cho thấy cái hình ảnh ấy ám tác giả đến thế nào. Và khi đọc đoạn đấy ở truyện sau, thì những cảm xúc mình đã có với cô gái trước cộng luôn vào với cô gái này.

    Cũng như tên Loan lặp đi lặp lại.

    Lạ một cái là các truyện trong tập này tuy cốt truyện khác nhau nhưng hầu hết giống nhau về giọng văn, về cảm xúc, thế mà vẫn làm mình phải đọc từng chữ, chậm rãi.

    ReplyDelete
  12. Mình đọc tập này thấy cũng bình thường, không thấy "rất hay" như bạn Nhị Linh (?) hay chị Sonata thấy. Có vài truyện thú vị như truyện cùng tên với tập sách hay truyện 1 anh trai chở bạn gái đi chơi gặp côn đồ. Còn lại thì cứ nhàn nhạt, bàng bạc. À còn truyện cô bé cho mượn sách cũng hay.

    ReplyDelete
  13. không có từ "rất hay" nào đâu, tuy cách viết về mỗi tác phẩm đã ẩn chứa thái độ, sự lựa chọn cũng đã là một thái độ

    chuyện "rất hay" hay "rất dở" thuộc về trà dư tửu hậu tán phét cho vui, còn điều quan trọng phải là có điều gì mới mẻ/đặc biệt để nói về một tiểu thuyết/tập truyện ngắn hay không

    nếu không có thì thôi, ta chuyển sang trà dư tửu hậu :)

    ReplyDelete
  14. Hà Dương: "về mọi phương diện" là vì mình thấy về kiểu tu từ cũng như về ý tứ sự lặp lại này có vẻ vô tình chứ không phải là cố ý, tại sao lại cảm thấy thế thì mình không giải thích được :)) Nhưng đọc thì thấy nó không nhuần nhụy vào truyện.
    Tập truyện này đặc biệt xúc động đối với lứa bọn mình, tức là cùng lứa với bác Bảo Ninh, đã trải qua thời ấy. Những bi kịch như truyện Sách cấm, Gọi con, Cái búng, Chuyện xưa kết đi được chưa có lẽ cùng dòng với nỗi buồn chiến tranh.

    ReplyDelete
  15. Em cám ơn chị Sonata đã chia sẻ.

    ReplyDelete
  16. Không phải nghe nói mà nhìn thấy cuốn này đã nối bản.

    ReplyDelete