Cong ăn cong thẳng ăn thẳng

Tiếp tục chủ đề "chơi bi" ở kia:

Trên đây là hình vẽ mô phỏng lại trò chơi bi rất phổ biến tại Hà Nội cuối thập niên 80 của thế kỷ 20 :p trò "thủ tương".

Ta gạch một đường thẳng, đó là "thủ". Ta lại vẽ một hình chữ nhật nhỏ ở giữa đoạn thẳng trên, với một cạnh chính là "đường thủ", và đây là "tương". Những người chơi bi sau khi vẽ xong như vậy rồi thì sẽ từ một đường kẻ cách đường kẻ "thủ" chừng vài mét bắt đầu "đi" (mép chân phía trên, hoặc là mép dép, không được giẫm lên vạch, giẫm là "ăn gian", có thể bị phạt). Một ván bắt đầu, lần lượt từng người đi (có thể có nhiều người cùng chơi một lúc, rất nhiều cũng được, nhưng lý tưởng là từ bốn đến bảy, tám người; hai hoặc ba người thì quá buồn tẻ), sau khi tất cả đã đi hết thì căn cứ vào vị trí bi của từng người để tiếp tục.

Viên bi nào chui được vào "tương" được tính là cao nhất. Tính lên gấp ba. Vào thủ tính lên gấp đôi. Tương được ăn thủ. Nếu không có thủ và tương thì xét theo vị trí thực tế của viên bi: càng gần vạch "thủ" thì càng cao: như trong hình, bi 1 sẽ được bắn bi 2, nếu trúng thì tiếp tục bắn bi 3, nếu trượt thì đến lượt bi 2 được bắn bi 3. Không có thủ tương nên tính là một. Thông thường, viên bi dùng để chơi là bi cái, sẽ không dùng để "giao dịch": chẳng hạn người có bi 2 bị bi 1 bắn trúng sẽ lấy một viên bi khác để nộp. Bi 4 đi quá vạch thủ nên sẽ bị coi là bét trong ván này; luật tính vị trí ở bên kia vạch thủ cũng tương tự, nhưng đổi chiều, như qua tấm gương.

Ván tiếp theo, thứ tự đi sẽ như sau: 4 rồi 3 rồi 2 rồi 1.

Trên đây là hình ảnh lý tưởng: trên thực tế, chơi bi trên đất, không thể vẽ được thẳng như thế kia :p

Hình vẽ dưới đây mô phỏng gần giống hơn trò này trên thực địa:

Tất nhiên là cũng hơi quá, vì khi chơi, ai cũng sẽ cố gắng vẽ cho thật thẳng :p

Và khi đã vẽ xong thủ và tương, tất cả lũ trẻ con sẽ hét lên: "Cong ăn cong thẳng ăn thẳng". Đây là điều cho thấy tất cả đều chấp nhận mọi điều gì ngẫu nhiên xảy đến. Tức là chấp nhận luật chơi một cách thực tế, và không được oán thán :p Dường như những tiếng kêu đồng loạt này hết sức quan trọng trong mọi trò chơi. Chẳng hạn, trong trò "bắn bòm", phải khi tất cả đã đồng thanh mấy câu "Chiến tranh bùng nổ, gian khổ mười năm, bắt đầu chiến đấu" thì trò chơi mới bắt đầu được.

Bi 2 và bi 3 trong Hình II nhìn không rõ viên nào cao hơn, cho nên cần có trọng tài: một người sẽ lấy cọng cỏ hay bất kỳ cái gì để đo, từ vị trí viên bi gióng thẳng lên đường "thủ", và hai chủ nhân bi phải công nhận kết quả giám định.

Nếu một bi đã vào thủ mà lại có một bi khác vào thủ sau, thì thủ sau ăn thủ trước, tương tự với tương. Nếu vào thủ ở trong vòng tương thì còn được tính lên cao hơn (không chỉ gấp đôi như thủ, gấp ba như tương).

Trong luật chơi còn có một điều: không được phép làm viên bi, bất kỳ viên nào, chạm vào một bi khác (khi 1 bắn 2 thì cả 1 và 2 đều không được chạm vào bất kỳ viên nào khác; chỉ cần chạm là ván này bị hủy, chơi lại ván mới): chẳng hạn bi 4 và bi 5 quá sát nhau, người được bắn sẽ phải cân nhắc, vì nếu chạm lung tung thì cả ván sẽ bị hủy, những bi đã ăn được trước đó phải trả lại. Có thể hủy lượt, và thế là bi 4 bỗng dưng được lãi vì ăn luôn được bi 5 (khoảng cách quá gần, không có khả năng bắn trượt :p); nhiều lúc người sở hữu bi 4 sẵn sàng hối lộ cho người sắp bắn để họ tự hủy, nhất là sau 5 có khả năng xơi thêm những bi khác nữa.

Một vấn đề xảy ra: nếu người đi đầu vào tương luôn, thì đương nhiên những người đi sau đều tìm mọi cách tẩy bi của người đó ra, thậm chí ném béng viên bi cái của mình đi thật xa. Để ngăn ngừa trường hợp này, ta có hình thứ ba:

Hai nửa hình cầu được vẽ về hai bên đường thủ. Điều này muốn nói lên rằng: chẳng hạn bi 4 nằm ngoài vòng, thì bi 1 trong tương kể cả không bắn trúng vẫn thu gấp ba, nếu bắn trúng thì nhân đôi thêm nữa.

Cái vòng này có tên gọi riêng, tôi quên mất rồi, ai còn nhớ không?


Chơi bi, nhất là ở trò "thủ tương" này, đặc biệt cần đầu óc chiến thuật. Được ăn thì không nói, nhưng nếu thấy tình hình quá bất lợi mà tới lượt đi thì phải tìm cách "phá bọt", chứ để cho một thằng khác chén sạch cả lũ thì quá bằng nỗi nhục muôn đời. Trong trò này, một năng lực cũng đặc biệt cần là "điều bi", chẳng hạn như trong Hình III, bi 1 ăn bi 2 thì đồng thời cũng phải làm sao để bi của mình ở vào vị trí thuận lợi để ăn tiếp bi 3, rồi sau đó lại phải lợi dụng bi 3 để đến thật gần bi 4, ăn nốt nó; nếu một phát dọn sân như thế này, ông 1 trong tương sẽ ăn được tổng cộng 12 viên bi nếu tính luật 1, 2, 3, hoặc 24 nếu theo 2, 4, 6, và cứ thế nhân lên. Thành thử, tôi để ý, ai hồi nhỏ chơi bi tốt, về sau thế nào cũng chọc bi-a có hạng :p (trong chơi bi câu "cong ăn cong thẳng ăn thẳng" là quan trọng thì trong bi-a, tại Hà Nội cuối thập niên 90, mấy câu xuất sắc nhất là: "đường xa ướt mưa", "từ từ rồi khoai sẽ nhừ" và "nhẹ nhàng như đẩy xe hàng").

Theo lứa tuổi, chơi bi cũng bắt đầu thay đổi tính chất. Bọn rất bé (cỡ lít nhít 6, 7 tuổi) rất hay cú dỉn nhau, thậm chí còn chơi hủi kiểu hích vào tay, hoặc lừa lừa dùng chân đẩy vị trí viên bi đi chỗ khác cho có lợi. Bọn lớn hơn sẽ không như vậy, không khí thậm chí còn khá là trầm mặc, không khác đánh bạc về sau :p Điều này rất tương ứng với nghiên cứu của Jean Piaget về bọn trẻ con chơi bi: tùy theo lứa tuổi mà chúng dần dần học được cách tuân thủ luật lệ, rồi dần dần đạt đến mức biết tôn trọng người khác, nhất là tôn trọng sự khéo léo của người khác, kể cả khi trong bụng tức sôi máu.

Ngày xưa, bọn tôi chơi bi dưới gốc một cây dâu da xoan to. Ngoài sới chính, bọn bé hơn cũng tự lập các sới "thủ tương" riêng. Có thằng thửa bi sắt làm bi cái, bắn có thể vỡ bi thằng khác.


nhân tiện: đã viết xong "tờ thứ nhất mặt A" của "Đọc Kiều"