Tôi muốn nói là, nhiều lúc Balzac hùng biện, và có những khi, rất hùng biện. Lúc các tương phản thực sự rõ và gắt (đặc biệt là ở Miếng da lừa: sự khắc kỷ và những thú vui trần thế, thiên tài và tục nhân, khoa học trong đối chọi với thần bí, etc.), thì sự hùng biện của Balzac lên đến một mức độ rất cao.
Người ta thích Balzac vì thế, người ta cũng có thể ghét Balzac vì thế, nhưng ở đây, điều quan trọng nằm ở chỗ, sự hùng biện đó tìm được tương ứng ở một người cũng có thể hết sức hùng biện: Nguyễn Văn Vĩnh. Nói một cách ngắn gọn, hùng biện dạng éloquence thoát thai từ thế giới Hy Lạp-La Mã đã tìm được đối trọng của nó ở một hùng biện xa xôi và khó hình dung hơn (nhất là khó chỉ ra quy tắc). Dẫu thế nào, thì cả hai bên cũng rất thiên về đối xứng và biền ngẫu: những cái như thế đòi hỏi - thêm một lần nữa - sự rộng. Tức là, Balzac không thể tìm được interprète nào tốt hơn, ở Việt Nam, cho mình, với Miếng da lừa.
Nhưng không phải lúc nào Balzac cũng hùng biện (và rất hùng biện): nếu chỉ có hùng biện, Balzac đã không phải là một nhà văn. Chỉ có hùng biện thì thậm chí còn không có nổi một nhà văn nhỏ, nhưng Balzac là một nhà văn rất lớn.
Các lựa chọn của tôi luôn luôn đi theo hướng không hùng biện (sự hùng biện có thể mang một dạng pathétique và emphatique khủng khiếp: đó là điều khiến tôi không chịu nổi văn chương Victor Hugo) - đồng thời với tránh đi những gì đã có tiếng Việt. Nhưng những gì hùng biện (lớn) ở Balzac, rất may cho tôi, đã có những người khác gánh hộ: Mặc Đỗ và Nguyễn Văn Vĩnh. Vậy là giờ đã có hai bản dịch Balzac sang tiếng Việt lớn nhất của trên một trăm năm qua.
Trong năm 1917, Nguyễn Văn Vĩnh đăng phơi-ơ-tông bản dịch Miếng da lừa trên Đông Dương tạp chí. Những gì đã làm trên Đông Dương tạp chí và cả Trung Bắc tân văn tạo nên cơ sở cho tủ sách Âu Tây Tư tưởng của cuối thập niên 20 thế kỷ 20. Nguyễn Văn Vĩnh thích nhất bản dịch Ba người Ngự-lâm pháo-thủ, nhưng chính Nguyễn Văn Vĩnh biết Miếng da lừa là bản dịch lớn nhất của mình.
In lại Miếng da lừa, lần đầu tiên sau ngần ấy năm, tôi thấy mới có thể thực sự bắt đầu với Balzac: tôi làm cho Miếng da lừa được đi kèm với hai câu chuyện Balzac khác, Vĩnh biệt, vì cùng thuộc Études philosophiques như Miếng da lừa, và thêm Nàng tình nhân hờ bắt đầu đi sang những chỗ khác.
Cách đây không lâu (không lâu, nhưng cũng đã vài năm, việc cần làm nằm trong sự correspondance, còn lúc này, đấy là accompagnement, đi kèm: ví dụ, và nữa).
Errata cho Nàng tình nhân hờ: tr.48, d.17, "tên là" bị viết sai thành "tên à", tr.77, d.10, "ý nghĩa" bị viết thành "ý nghĩ" và chú thích số 117 nói xem thêm chú thích số 113 nhưng thật ra phải là 114)
NB. "coquetterie" ("une femme coquette"): từ không được dịch (thành "đỏm dáng" hay "điệu đà") mà phiên âm: "cồ quẹt": cách để vinh danh không chỉ Nguyễn Văn Vĩnh mà cả một lịch sử của sự phiên âm - lịch sử ấy phong phú hơn người ta có thể nghĩ
ThKKh (tủ sách Thế Kỷ Khác)
Số 10 (Khái Hưng, Lẩn thẩn)
con người tự do (Ondine: đã có)
Nguyễn Văn Vĩnh ở giữa Molière và Balzac
Sách: đã có (Bệnh tưởng, Trưởng-giả học làm sang, Người biển-lận)
Nguyễn Văn Vĩnh dịch Molière (Bệnh tưởng, Trưởng-giả học làm sang, Người biển-lận)
A, cuốn Tiện bút, có số 1, tức là sẽ có 2, 3,4… (thế có phải đỡ bị đau tim hơn “đã kết thúc “Một cuốn”” ở kia không cơ chứ)
ReplyDeleteĐau tim trong chờ đợi
Delete