Witold Gombrowicz

Tiếp tục câu chuyện Gombrowicz - nhà văn Ba Lan lớn nhất của thế kỷ 20: đã thực sự bắt đầu bản dịch Ferdydurke; nhân tiện, cũng tiếp tục luôn kỳ thứ nhất về năm 1969, về B. Traven.

Ferdydurke là tác phẩm thời trẻ của Gombrowicz. Cuốn tiểu thuyết gây ra không biết bao nhiêu ồn ào, chối bỏ, lên án, chỉ trích, và cũng thuộc vào những gì văn chương từng tạo ra khiến người ta hiểu nhầm nhiều hơn cả.

Chừng mười lăm năm sau Ferdydurke (lúc này, Gombrowicz đã ở Argentina từ lâu), Gombrowicz bắt đầu Nhật ký. Trong ảnh dưới đây, ngoài cùng bên trái là ấn bản tiếng Pháp đầu tiên (gồm từ năm 1953 đến năm 1956):

Hai quyển bên cạnh là Nhật ký Gombrowicz ở dạng hoàn chỉnh: như vậy, nhật ký trải dài trọn vẹn chừng mười lăm năm cuối đời của Grombrowicz.

Một cuốn sách khác, mãi về sau này, nhan đề giống như một tiểu thuyết của Alexandre Dumas - nhưng trong Nhật ký có lúc Gombrowicz cho thấy mình là độc giả Dumas nhưng là của Tử tước de Bragelonne chứ không hẳn của Hai mươi năm sau:

Tập truyện ngắn của Gombrowicz:

Đây vẫn chính là tập Hồi ký về thời kỳ thiếu trưởng thành, mà Gombrowicz nhắc đến trong Ferdydurke. Về sau này, Gombrowicz xử lý lại tập truyện, sửa chữa, cho thêm etc. và đặt cho nó nhan đề như trong ảnh, theo tên cái phố (Bacacay) là nơi Gombrowicz từng sống hồi mới sang đến Argentina (năm 1939). Đại khái, tập truyện ngắn tác phẩm đầu tay của Gombrowicz có số phận không khác mấy so với tập truyện thuộc giai đoạn sớm của Kundera, Những mối tình nực cười - Kundera cũng chính là một trong những người xiển dương Gombrowicz mạnh mẽ nhất (tất nhiên, ta cũng nhớ, ngay đầu bài viết ởkia Deleuze đã nhắc tới Gombrowicz; tính chất không hoàn thành, chưa hoàn thành - lúc nào cũng "đang trở thành", "trở thành khác" - được thể hiện trong mọi tác phẩm của Gombrowicz, nhưng đặc biệt rõ ở Ferdydurke). Xét riêng về tâm trạng, tập truyện của Gombrowicz và tập truyện của Kundera cũng không hẳn xa nhau.

Cho tới lúc đi (tàu thủy) sang Argentina, Gombrowicz đã in ở Ba Lan tập truyện ngắn Hồi ký về thời kỳ thiếu trưởng thành, cùng cuốn tiểu thuyết-quả bom Ferdydurke. Gombrowicz vừa đặt chân đến Nam Mỹ thì nghe tin chiến tranh đã bùng nổ bên châu Âu (khởi đầu liên quan tới Ba Lan, tất nhiên). Tiếp theo đó là quãng bảy, tám năm không viết gì (hay gần như thế).

Sự thiếu trưởng thành, chưa trưởng thành và không thể trưởng thành: chủ đề lớn của cuộc đời Gombrowicz. Con người của hình thức Gombrowicz deal với hình thức thông qua (chủ yếu) con đường của trưởng thành. Một trong các hình thức mà Gombrowicz bắn phá mạnh mẽ nhất, suốt cuộc đời: tính chất Ba Lan.

Ngoài những điều khác, Gombrowicz cần được xem là một trong những người nói chính xác hơn cả về Borges. Tôi nghĩ là tôi đã tìm ra ba người nói rất đúng về Borges (không hề nhầm lẫn, không rơi vào ảo tưởng, không bị che mắt), thứ nhất là Cioran (Cioran về Borges, xem ởkia), thứ hai là Gombrowicz và thứ ba là Naipaul. Nhìn thấy Borges đồng nghĩa với nhìn thấy chuyển động của Borges: nó khó nhìn nhận hoàn toàn không phải vì quái lạ, mà đích xác ngược lại, vì nó quá mức đều đều. Văn chương của Borges giống như văn chương phu đào huyệt.

(tôi nghĩ rằng Sabato cũng thấy rõ Borges, nhưng không nói - nhiều lúc nói cũng chẳng ích gì)

Mở đầu lừng danh của Nhật ký Gombrowicz:

Thứ Hai: MOI, thứ Ba: MOI, thứ Tư: MOI, thứ Năm: MOI.

Và đây là một Nhật ký công khai.




(còn nữa)




1969 (2): Ferdydurke
1969 (1): B. Traven