Lời hứa

Tôi thấy rất lạ là ở Việt Nam gần như không có dấu tích gì của Romain Gary, một trong những nhà văn tôi cho là tuyệt vời nhất của thế kỷ XX. Ở miền Bắc không thấy, miền Nam trước 1975 tôi cũng chưa thấy, cũng chưa nghe nói là có quyển nào được dịch. Search trên mạng thấy có một "truyện ngắn" mang tên "Những lời từ biệt của mẹ tôi", đọc kiểu liếc chéo thì hóa ra là lấy đoạn đầu đoạn cuối cuốn tiểu thuyết La Promesse de l'aube (Lời hứa lúc bình minh). Thế mà Gary đã có Giáo dục châu Âu in khi Thế chiến thứ hai chưa kết thúc, Rễ trời (Les Racines du ciel) được Goncourt 1956, sau này năm 1975 còn được thêm Goncourt thứ hai cho La Vie devant soi (Cuộc sống nơi tận cùng phía trước, hehe dịch bố láo đấy đừng tin), ký tên Émile Ajar. Bản thân Lời hứa lúc bình minh cũng đã in năm 1960.

Nói tóm lại cho đến giờ ngoài dịch giả của Lời hứa lúc bình minh (sách sắp in), chỉ có hai người hay nói đến Romain Gary/Émile Ajar là tôi và Mr. Tin Văn :)

Một trong những cú sốc lớn nhất trong đọc tiểu thuyết của tôi là lần vớ phải La Vie devant soi. Mọi thứ đều đảo lộn, đảo ngược và đảo vành hehe. Sau này đọc thêm mới vỡ lẽ La Vie devant soi là một cách viết lại Lời hứa. Vụ hai giải Goncourt cũng rất lùm xùm, chắc rồi sau này báo chí Việt Nam sẽ khai thác, chỉ có một chi tiết vui là khi bản thảo đầu tiên mà Gary ký tên đểu Ajar gửi tới cho Gallimard (tức quyển Gros-Câlin), ngay lập tức Raymond Queneau ở trong comité de lecture đã ngửi ra mùi vị của một cú fiasco nên đẩy nó sang cho Mercure de France là nhánh nhỏ của Gallimard in, đề phòng kiện tụng sau này.

Năm nay sự chú ý tới Gary tăng vọt (cho đến tận khi chết, năm 1980, thêm một vụ nhà văn tự sát, Gary vẫn chịu số phận hẩm hiu không được giới phê bình văn học Paris "công nhận", sự đen đủi này đã thấp thoáng trong Lời hứa, khi mà chàng phi công tập sự không được phong sĩ quan, người duy nhất trong một khóa đào tạo mấy trăm người không được phong sĩ quan, chỉ vì mới nhập quốc tịch được chưa lâu). Hồi ký của con trai Gary được in (con cùng Jean Seberg, ai rành lịch sử điện ảnh sẽ biết Seberg là ai), một chuyên đề về Gary được Magazine Littéraire thực hiện, có Pierre Assouline, Myriam Anissimov tác giả cuốn tiểu sử nặng trịch Romain Gary, le caméléon, Paul Audi chuyên gia về Gary, lần này phân tích về tính chất Do Thái của Gary, và cả BHL :) (tức Bernard-Henry Lévy). Quyển sách quan trọng của bộ Quarto (Gallimard) mang tên Légendes du jeu in gộp tám tác phẩm của Gary mới được phát hành. Tôi còn chưa kiếm được hồi ký của vợ đầu, Lesley Blanch, nghe giang hồ đồn đại là nói xấu ác liệt lắm.

Đây cũng là một cơ hội lớn cho những ai quan tâm tới "autofiction": Lời hứa chính là cuốn tiểu thuyết autofiction trước khi có khái niệm autofiction (Fils của Serge Doubrovsky mãi 1977 mới in), Tây gọi là "avant la lettre". Để mà tìm hiểu lý thuyết thông qua tác phẩm thì tôi sẵn sàng chọn Gary hơn nhiều so với Robbe-Grillet :) Trong lời nói đầu quyển Légendes du jeu, Mireille Sacotte viết một câu có lẽ tóm gọn được đầy đủ vấn đề tại sao lại khó xác định rạch ròi autofiction như thế: "Giới hạn giữa tiểu thuyết và hư cấu không rõ nét: tác giả trở thành một nhân vật tiểu thuyết hay tiểu thuyết trở thành một hình thức tự hư cấu?"

Lời hứa còn có tác dụng cảnh tỉnh những cô gái trẻ (hoặc không trẻ lắm) trước khi họ quyết định trở thành single mom. Tôi nói nghiêm túc đấy, chứ không phải để bới chữ ra ý nghĩa.

Vấn đề của chúng ta là: khi ở bình minh của cuộc đời, nếu có một lời hứa thật huy hoàng, thì rốt cuộc rồi sẽ ra sao?