moeurs

một chữ, rồi ba chữ, rồi giờ thì tận sáu chữ

Sau khi nêu lên sự thể là bộ sách gồm hai tập nhưng tôi lại bị thiếu mất một - không thể nhớ được là đã nêu điều ấy ở đâu - giờ tôi đã có đủ; nhưng tôi bỗng lại nhớ ra là tôi còn chưa có bộ sách của cùng tác giả về "Thế kỷ của Louis XIV" mới đau đớn:

Về moeurs, nếu muốn đẩy đi xa hơn, thì như thế nào? Đi xa hơn so với philo, thì tất nhiên phải đến métaphysique. Siêu hình học về moeurs: vậy thì ta gặp lại một người quen: Kant.

Nhưng moeurs thì rất rộng: triết học - và cho đến cả siêu hình học - cũng không vét cạn được. Và những gì rộng như thế, văn chương thế nào cũng nhảy vào (nếu ta không tính đến các idiom như một phụ nữ "de moeurs légères"). Nhìn vào đây sẽ thấy được nhiều điều, vì chính là phạm trù "tiểu thuyết phong tục" một thời. Mốc khởi đầu của roman de moeurs cũng nằm quanh khoảng của Lesage (nhân vật đến với chúng ta thông qua cú quay trở lại - đang diễn ra - của Nguyễn Văn Vĩnh): Charles Sorel và cuốn tiểu thuyết Francion. Như vậy, trước hết: lại thêm một Sorel nữa.

Nếu ai kịp nhìn thì sẽ thấy tôi đã viết nhầm Charles Sorel thành Alberl Sorel. Đấy là vì có quá nhiều Sorel: Albert Sorel là một sử gia, Marcel Proust từng ngồi nghe Albert Sorel giảng bài. Sorel mà tôi đặc biệt thích là Georges Sorel, lại là một người khác nữa, Ấy là còn chưa kể các Sorel fictif (của Stendhal, nhưng cũng của Linda Lê).