Ngây thơ và tình cảm

sống thì cũng chỉ là một phần, có lẽ một phần không lớn lắm

(Etdung Kaovi, yes he's back)

Nhìn cái tên sẽ có nhiều (several, nhiều thật hoặc nhiều ít) người nghĩ (tưởng) sẽ là William Blake. Nhưng lại không phải. Nhưng cái đó thì lại đúng là rất Blake. Blake, Swedenborg and Co.: Urizen, etc. Nhân vật ở đây thật ra lại là: hẳn rất ít ai ý thức được là nhân vật ấy lại chính xác là người cùng thời với William Blake.

Sự thể Nerval rất thuộc về phía WB là điều không quá khó để nhận ra, tuy sẽ không thấy ngay lập tức - trái ngược với sự vị cùng thời với nhau, của Schiller và Blake.

Về thơ ngây thơ và tình cảm

- Schiller

Về thơ ngây thơ và thơ tình cảm

Có các khoảnh khắc trong cuộc đời chúng ta nơi chúng ta dành cho tự nhiên đúng như nó xuất hiện ở những cái cây, các khoáng chất, động vật, vùng nông thôn, cũng như cho bản tính con người đúng như nó được biểu lộ ở bọn trẻ con, nơi các tập quán đồng quê hay nguyên thủy, một dạng tình yêu đầy tôn kính cảm động không phải vì nó làm các giác quan của chúng ta phấn khởi, cũng không phải vì nó thỏa mãn lý trí của chúng ta hay sở thích của chúng ta (từ hai yếu tố này, chính điều trái ngược mới là thứ được sinh ra), mà hết sức đơn giản vì nó là tự nhiên. Mọi con người nào đủ mức tinh xảo, miễn sao người ấy không hoàn toàn bị thiếu mất sự nhạy cảm, đều có kinh nghiệm về điều đó những khi anh ta đi dạo ngoài trời, khi anh ta sống ở vùng nông thôn, hoặc giả khi anh ta nấn ná trước các vết tích từ những thời xa xưa, nói ngắn gọn, những khi nào ở chính giữa các mối quan hệ và hoàn cảnh nhân tạo anh ta bị bắt chợt bởi cảnh tượng tự nhiên trong sự đơn giản của nó. Chính mối quan tâm này, không hiếm khi được nâng lên hạng của nhu cầu, là thứ làm nên nền cho tình trìu mến của chúng ta đối với hoa và thú, đối với các khu vườn khiêm nhường, đối với những cuộc dạo chơi, đối với vùng nông thôn cùng cư dân của nó, đối với nhiều món đồ vật phát xuất từ một quãng cổ đại xa xôi, v.v...; tất nhiên đấy là nếu giả định rằng ở đó không hề có cả sự giả đò lẫn lợi ích ngẫu nhiên nào. Nhưng loại quan tâm dành cho tự nhiên ấy chỉ được tạo ra với hai điều kiện. Điều kiện thứ nhất: nhất thiết phải có chuyện đồ vật ảnh hưởng chúng ta theo hướng này đúng là thuộc tự nhiên hoặc được chúng ta coi là như thế; điều kiện thứ hai: mối quan tâm đó phải ngây thơ, theo nghĩa mạnh của từ này, tức là ở nó tự nhiên ở vào thế tương phản với nghệ thuật và che lấp nó đi. Ngay lúc điều kiện thứ nhất nhập vào với điều kiện thứ hai, trước đó thì không, tự nhiên liền hòa vào với cái ngây thơ.

Tự nhiên, trong phối cảnh này, hiện ra với chúng ta chẳng là gì khác ngoài như là bản sinh trong tự do của nó, hiện diện tự trị của các vật, tồn tại chiểu theo các luật riêng và không suy suyển.

Trình hiện này là tuyệt đối cần thiết nếu người ta muốn dự phần thế nào đó vào các hiện tượng ấy. Nếu người ta có thể trao cho một bông hoa giả toàn bộ vẻ ngoài của tự nhiên, trong một sự làm giả hoàn hảo, nếu người ta có thể đưa sự bắt chước cái ngây thơ [ở trong tinh thần] lên mức độ ảo tưởng cao nhất của nó, thì việc phát hiện ảo tưởng đó sẽ hư vô hóa hoàn toàn tình cảm đang nói tới ở đây. [Kant là người đầu tiên, trừ phi có nhầm lẫn gì, khởi phát một suy tư về hiện tượng đặc biệt này, nhắc rằng nếu chúng ta nghe thấy tiếng hót chim họa mi được bắt chước ở mức độ ảo tưởng cao nhất bởi một con người, và đồng thời chúng ta tự buông mình vào cảm giác ấy với một cảm xúc hoàn toàn, thì sự phá hủy ảo tưởng kia sẽ làm biến mất toàn bộ khoái lạc của chúng ta. Chỉ cần đọc ở chương về "Mối quan tâm trí năng dành cho Cái Đẹp" trong Phê phán năng lực đánh giá. Người nào đã chỉ học được cách bắt chước nơi tác giả đó một nhà tư tưởng sẽ được sung sướng gặp ở đây dấu vết của trái tim ông và, qua khám phá ấy, được thuyết phục về thiên hướng triết học rất cao của ông - thứ đòi hỏi, theo lối tuyệt đối, việc hai phẩm chất phải được hội tụ. - chú thích của Schiller] Từ đó mà, rất rõ, có chuyện dạng sung sướng lấy được từ tự nhiên này không thuộc trật tự cảm năng, mà thuộc trật tự tinh thần [cũng có thể hiểu cùng lúc là luân lý]; bởi nó được thông truyền nhờ phương tiện là một khái niệm chứ không phải một cách tức thì chỉ nhờ vào ngắm nhìn; do vậy nó không được quy định bởi vẻ đẹp của các hình thức một chút nào. Cũng như, bằng cái gì mà một bông hoa vô hình, một dòng suối, một tảng đá phủ đầy rêu, tiếng chim ríu rít, tiếng thì thầm của ong, v.v..., tự thân chúng có cái gì đó khiến chúng ta thích được? Từ đâu mà toàn bộ những cái đó có thể tự phụ về việc được chúng ta yêu quý? Không phải những đối tượng ấy, mà chính một ý được tạo thành từ chúng mới là thứ mà chúng ta yêu quý ở chúng. Chúng ta yêu quý ở chúng sự sống im lìm và tích cực, các hiệu ứng được chính mình đạt đến đầy yên ả, tồn tại theo những luật riêng của mình, tất yếu bên trong, nhất thể vĩnh cửu với chính mình.

Chúng là những gì mà chúng ta từng vốn dĩ; chúng là những gì mà rồi một ngày kia chúng ta sẽ quay trở lại. Chúng ta từng là tự nhiên, giống chúng, và văn minh của chúng ta phải, trên con đường của lý trí và của tự do, đưa chúng ta trở về với tự nhiên. Như vậy chúng vừa là trình hiện cho tuổi thơ đã mất của chúng ta, nó sẽ vĩnh viễn vô cùng thân thiết với chúng ta; vì lý do này, chúng đổ đầy vào chúng ta một nỗi hoài nhớ nào đó. Và đồng thời cũng vừa là trình hiện cho sự tựu thành đầy đủ của chúng ta trong lý tưởng, ở điểm này chúng truyền tới cho chúng ta một cảm xúc trác tuyệt.

Nhưng sự hoàn hảo của chúng không phải là giá trị của chúng, bởi đó không phải tác phẩm từ lựa chọn tự do của chúng. Bằng cách ấy chúng tạo cho chúng ta khoái cảm hết sức đặc biệt, là các mẫu của chúng ta, mà không làm chúng ta thấy xấu hổ. Chúng giữ ở xung quanh chúng ta biểu hiện thường hằng của Chúa, nhưng điều này khiến chúng ta được ngơi nghỉ thì nhiều hơn là làm chúng ta bị lóa mắt. Cái tạo dựng tính cách của chúng chính là những gì thiếu mất nơi tính cách của chúng ta để nó có thể trở nên hoàn hảo; cái làm cho chúng ta khác với chúng chính là những gì chúng bị thiếu mất để có thể trở nên thần thánh. Chúng ta tự do còn chúng thì tất yếu; chúng ta thay đổi, chúng thì cứ mãi vậy. Và chỉ khi nào hai khía cạnh này tụ hội được với nhau - lúc ý chí tự do đi theo các luật của tất yếu và lúc ở giữa những biến tấu của trí tưởng tượng lý trí duy trì quy tắc của nó - thì cái thần thánh hay lý tưởng mới xuất hiện. Như vậy, chúng ta luôn luôn nhìn thấy ở chúng những gì vuột đi mất khỏi chúng ta, những gì vì đó chúng ta nhận lệnh phải tranh đấu và những gì mà chúng ta phải hy vọng xích lại được gần trong một tiến bộ miên viễn, dẫu cho chẳng bao giờ chúng ta đạt tới nổi. Chúng ta nhìn thấy nơi chúng ta một lợi thế vốn dĩ thiếu vắng ở chúng, nhưng một số người, các con người được phú cho lý trí, không thể xâm nhập được nó, và những người khác, như bọn trẻ con, chỉ có thể tham gia nó bằng cách đi theo chính con đường của chúng ta. Thế thì, chúng cho phép chúng ta nhìn nhận với một khoái lạc đặc biệt êm dịu cái ý chung về nhân tính của chúng ta, dẫu chúng chỉ có thể làm nhục chúng ta nếu chúng ta nhìn nhận mỗi trạng thái đặc biệt ở nhân tính của chúng ta.

Trong chừng mực mối quan tâm đối với tự nhiên ấy được dựng trên một ý, nó chỉ có thể biểu lộ ra trong một tinh thần dễ tiếp nhận các ý, tức là trong một tinh thần [thuộc] luân lý. Phần lớn con người chỉ làm mỗi một việc là giả vờ mối quan tâm đó và tần suất của tính tình cảm ấy vào thời chúng ta, vốn dĩ chủ yếu được diễn tả, kể từ khi một số viết lách được xuất bản, bằng các hành trình tình cảm, các khu vườn cũng cùng thể loại [tức là "tình cảm"], những cuộc dạo chơi cùng các tỏ bày hâm mộ thuộc cùng dạng, tần suất đó không hề là một chứng cứ cho tần suất của cách cảm nhận này. Sự thật là, tự nhiên sẽ luôn luôn tạo ra hiệu ứng nào đó ngay cả là lên những người ít được thiên phú sự nhạy cảm nhất, vì để làm thế nó chỉ cần mỗi sự bố trí luân lý này là đủ, thứ vốn dĩ tất tật con người đều có: dẫu khoảng cách đáng kể phân tách các thể động của chúng ta khỏi sự đơn giản và khỏi sự thật của tự nhiên có là thế nào đi chăng nữa, thì các ý của chúng ta cũng đưa chúng ta về phía nó trở lại. Sự nhạy cảm dành cho tự nhiên ấy được tỏ lộ với một lực đặc biệt và theo cách trải rộng hơn cả về phía các đồ vật ở gần chúng ta nhất, những thứ làm chúng ta