Vũ Đình Liên

(vì cùng chủ đề, cho nên tiếp tục luôn - cũng tiếp tục HJ, GD, VV, HM và

202 năm sau khi sinh ra, Baudelaire vẫn tiếp tục nói với chúng ta; thậm chí, vào thời điểm này, thơ Baudelaire dường như còn mới mẻ hơn so với phần lớn những gì đã xuất hiện trong vòng 200 năm.

Vũ Đình Liên: nhưng không phải "bên phố đông người qua", tất nhiên.

Vũ Đình Liên, chúng ta đã nhiều lần nói đến Bông huệ trong thung, tức là trong câu chuyện Balzac; nhưng như vậy thì chưa hề đủ, như vậy thì mới chỉ là một nửa: còn có câu chuyện Vũ Đình Liên-Baudelaire, mà giờ ta sẽ bắt đầu.

Bài đặt ở đầu quyển sách bên trái trong ảnh (của Đỗ Đức Hiểu):

Cuốn sách được in vào năm 1995: rất sát thời điểm Vũ Đình Liên qua đời.

Sách không có mục lục nên tôi phải đếm xem trong đó có tổng cộng bao nhiêu bài. Nếu tôi không đếm nhầm, thì có 155 bài. Như vậy có thể coi là đầy đủ Les Fleurs du Mal, ít nhất là theo một trình hiện nhất định của Les Fleurs du Mal (vì có nhiều).

Vì có một sự trùng (một sự trùng rất hi hữu) nên ta xem luôn:

Như ta thấy trong đường link, phong cách dịch thơ của Vũ Đình Liên và phong cách dịch thơ của Bùi Giáng (cùng một bài thơ, của Baudelaire) là hai phong cách không thể đối lập hơn: mỗi bên đi về một cực.

Vũ Đình Liên thì không, nhưng tôi từng gặp Đỗ Đức Hiểu, một lần. Đó là một vài năm sau quãng 1995-1996, tức là khoảng thời gian liên quan đến quyển sách trên đây; tại nhà Đỗ Đức Hiểu, phố Hàng Bài. Tôi từng nói, ở một chỗ khác, rất may người viết lời tựa cho bộ sách Balzac tiếng Việt là Đỗ Đức Hiểu - có lẽ đấy là người duy nhất của cả một thời không buộc chết Balzac vào một danh hiệu rất vớ vẩn: "nhà văn hiện thực".

Một chi tiết: quyển sách có thể coi là dịch đầy đủ tập Les Fleurs du Mal, nhưng chính cái tên, "Les Fleurs du Mal", thì lại không hề xuất hiện. Ta thấy là không có trên bìa, và trong sách cũng không hề thấy. Cái tên chỉ xuất hiện trong bài của Đỗ Đức Hiểu: Đỗ Đức Hiểu gọi là "Hoa Ác".

Ta có thể suy đoán, Đỗ Đức Hiểu gọi như vậy là theo cách gọi của Vũ Đình Liên. Nhưng điều này cũng không thể chắc chắn hoàn toàn: rất có thể tuy quen biết Vũ Đình Liên nhưng Đỗ Đức Hiểu cũng không chắc được là Vũ Đình Liên dịch "Les Fleurs du Mal" thành gì, dùng cụm từ nào. Vậy cho nên trên bìa sách ghi "Thơ Baudelaire" chứ không có tên tập thơ.

Thế nhưng, đây lại là một điểm rất then chốt: một tập thơ như Les Fleurs du Mal, chỉ cần biết cái tên (chung) được dịch như thế nào, là đã có thể biết rất nhiều điều (nhiều vô biên). Ta sẽ coi Vũ Đình Liên dịch Les Fleurs du Mal nhưng lại không dịch cái tên.

Một trường hợp ngược hẳn lại: chính là Đinh Hùng. Tuy viết một tiểu luận về Baudelaire nhưng (điều này có thể gần như chắc chắn) Đinh Hùng không dịch bài thơ nào của Baudelaire, cụ thể hơn, không bài nào thuộc Les Fleurs du Mal.

Thế nhưng, không dịch bài thơ nào của Les Fleurs du Mal, Đinh Hùng lại dịch tên tập thơ ấy. Ít nhất là ta có thể đoán, Đinh Hùng gọi đó là "Ác Hoa", cụm từ xuất hiện trong một bài thơ của Đinh Hùng.

Như vậy là, quả thật đó là hai trường hợp đối lập và đối xứng; từ đó ta có một cặp đảo ngược: "Hoa Ác" và "Ác Hoa".

Việc hiểu từ "mal" như thế nào là cả một vấn đề. Tức là, tôi thấy rằng từ ấy đã gây ra một vấn đề lớn trong lịch sử Les Fleurs du Mal trong tiếng Việt. Tất nhiên là tôi biết có bản dịch đầy đủ cả tập khác nữa, và rất nhiều người dịch tên tập thơ (tuy không phải lúc nào cũng dịch các bài thơ trong đó) - từ lịch sử đó thấy ngay được rằng, từ "mal" gây ra vô cùng nhiều vấn đề.

Nhưng Đinh Hùng và Vũ Đình Liên-Đỗ Đức Hiểu hiểu rất đúng, "mal" tức là "evil".

Một nhà thơ lớn như Đinh Hùng không thấy có vấn đề (hay hồ nghi) nào: Ác Hoa quả thật chính là Baudelaire. Đinh Hùng làm điều đó (tức là đi vào tâm hồn Baudelaire) một cách hết sức giản dị - tức là chẳng cần phải chứng minh gì hết. Nhưng nếu vẫn còn cần chứng minh, thì tức là chưa hề đúng, còn lâu mới đúng được.

Philippe Langlet           Phan Thế Hồng           Hoàng Công Khanh           Hồ Dzếnh           Nghiêm Xuân Thiện           Trúc Khê (Ngô Văn Triện)           Nguyễn Ngọc Kha           Nghiêm Xuân Huyến           Tùng Lâm Lê Cương Phụng           Dương Bá Trạc           Nguyễn Khánh Đàm           Đoàn Thị Điểm           Cao Hải Hà           Phan Huy Đường           Tạ Thu Thâu           Nguyễn Triệu Luật           Bùi Cẩm Chương           Đỗ Đình Thạch           Lưu Quang Vũ           Lê Văn Thiện           Trần Vàng Sao           Phan Phong Linh           Triều Đẩu           Nguyễn Văn Vĩnh           Đặng Thai Mai           Đỗ Long Vân           Văn Cao           Hoàng Ngọc Hiến           Viên Linh           Trịnh Hữu Ngọc           Thành Thế Vỹ           Thái Phỉ           Lê Doãn Vỹ           Lê Trí Viễn           Nguyễn Đình Thi           Nguyễn Thế Anh           Tản Đà           Trương Vĩnh Ký           Phan Ngọc           Nguyễn Hữu Trí           Hoàng Đạo Thúy           Nguyễn Thạch Kiên      Hoàng Đạo           Trương Chính           Tạ Tỵ           Nguyễn Khải           Hồ Văn Mịch           Trần Thanh Mại           Lê Thành Khôi           Tạ Chí Đại Trường           Trần Huyền Trân           Phan Văn Hùm           Trọng Lang           Lệ Thần Trần Trọng Kim           Nguyễn Vỹ           Vũ Ngọc Phan           Lương Thúc Kỳ           Tchya           Đào Trinh Nhất           Nguyễn Du           Nghiêm Xuân Hồng           Thạch Lam           Hoàng Ngọc Phách           Nguyễn Bính           Thiếu Mai           Trần Lê Văn           Thế Lữ           Hoàng Xuân Hãn           Nguyễn Tuân           Ngô Thúc Địch           Huy Cận           Trương Tửu           Nam Cao           Mai Thảo           Hoàng Cầm           Phạm Xuân Ẩn           Phạm Quỳnh           Dương Tường           Bửu Kế           Nguyễn Mạnh Côn           Hoài Thanh           Nguyễn Mạnh Tường           Quang Dũng           Hoàng Anh Tuấn           Ngô Đình Nhu           Phạm Duy           Phạm Duy Khiêm           Vũ Trọng Phụng           Thanh Lãng           Lê Văn Trương           Hồ Hữu Tường           Phạm Cao Củng           Nguyễn Bắc Sơn           Chế Lan Viên           Bình Nguyên Lộc           Trần Văn Toàn           Vương Hồng Sển           Nguyễn Khánh Long           Vũ Đình Long           Kiều Thanh Quế           Thụy An           Tô Hoài           Ngọc Giao           Hữu Loan           Phan Khôi           Nguyễn Công Trứ