Nguyễn Tuân đọc sách (tiếp)

"Nguyễn Tuân đọc sách": đề tài này, mỗi lúc tôi lại thấy thêm quan trọng, chứ không chỉ là "thú vị" hay "hấp dẫn". Sự đọc sách của Nguyễn Tuân không thể coi là một phương diện "trivia", thêm nếm, hoa lá cành cộng thêm vào cho dày thêm văn nghiệp của Nguyễn Tuân, mà sự đọc này là cả một vấn đề.

Nhà văn Việt Nam, nếu cần một định nghĩa, tôi nghĩ trong định nghĩa ấy sẽ có mệnh đề "trừ đi phần đọc". Nhà văn Việt Nam thiếu đi một phương diện của đọc.

Điều này không liên quan, hoặc liên quan rất ít, đến việc đọc nhiều hay đọc ít. Cho đến nay, định nghĩa trí thức ở Việt Nam về cơ bản nằm trong mấy định kiến sau: "đọc nhiều, nhớ lâu, lẩy khéo". Nhưng, đây chính là chỗ chết của trí thức Việt Nam. Vấn đề không phải là đọc nhiều. Vấn đề là dựng được đọc lên như một phương diện khác, thông nhau với viết. Vì thiếu sự thông nhau này, thiếu cái đặc điểm đọc và viết được tạo dựng song hành, giống như một người thiếu mất cái bóng của hắn, nên nhà văn Việt Nam luôn luôn có cái vẻ hết sức lỡ cỡ, khó xác định. Không có bóng cũng rất đáng sợ.

Nguyễn Tuân vượt ra khỏi vòng ở khía cạnh này. Thêm một người nữa cũng làm được: Khái Hưng (Nguyễn Tuân và Khái Hưng cứ liên tục đi rất sát nhau, một điều rất kỳ lạ).

Nhà văn Việt Nam thể hiện sự thiếu phương diện đọc (tôi không muốn nói là đọc nhiều hay đọc ít - có lẽ nói "thiếu một ý thức đọc" thì sẽ dễ hiểu hơn) khi họ viết tiểu luận. Tôi cũng hết sức kinh hãi khi người ta, trong đó có không ít nhà phê bình, hoan hô nhiệt liệt tiểu luận của Nguyễn Huy Thiệp.

Bài ở kia mới chỉ là một phần nhỏ trong cái nhìn của tôi vào văn chương Nguyễn Huy Thiệp. Tôi cứ đợi rất lâu, vì thực sự mà nói, tôi không muốn động vào Nguyễn Huy Thiệp, nhưng rốt cuộc tôi nhận ra cũng chẳng ai làm được, tôi lại làm vậy. Tôi sẽ nhanh chóng quay trở lại với văn chương Nguyễn Huy Thiệp và đặc điểm then chốt nhất của văn chương ấy. Nhưng có thể nói ngay, tiểu luận của Nguyễn Huy Thiệp trưng bày đầy đủ mọi thứ gì tệ hại nhất ở văn chương Nguyễn Huy Thiệp. Sở dĩ như vậy, chính là vì ở Nguyễn Huy Thiệp thiếu vắng hoàn toàn phương diện đọc. Nguyễn Huy Thiệp cũng chỉ là một trong vô số trường hợp tương tự.

Trước khi đi sâu hẳn vào "Nguyễn Tuân đọc gì", tôi có một câu hỏi nho nhỏ: trong tất cả những gì từng được viết về Nguyễn Tuân, đâu là thứ đáng giá nhất? Từng có chừng một đại đội người viết về Nguyễn Tuân, đấy là mới chỉ kể những gì đáng kể, nhưng tôi tin là rất nhiều người cũng đã đọc hết, về cơ bản.

Vậy thì ai từng viết về văn chương Nguyễn Tuân đáng kể nhất? Nguyễn Đăng Mạnh ư? Theo tôi, Nguyễn Đăng Mạnh không hề hiểu Nguyễn Tuân một chút nào (nói vậy thôi, Nguyễn Đăng Mạnh cũng có một thứ sẽ để đời đấy: chính là cuốn sách về Hồ Chí Minh).

Người từng viết về văn chương Nguyễn Tuân đáng kể nhất lại chính là Phan Ngọc. Đó là một tiểu luận. Nhiều người đã đọc nó rồi chứ?


(còn nữa)


Chateaubriand
Nguyễn Tuân đọc Kiều
Cát bụi chân ai
Nguyễn Tuân đọc sách
Khái Hưng vs Nguyễn Tuân
Một truyện ngắn của Nguyễn Tuân
Văn chương của đứt đoạn
Tâm sự của nước độc